به گزارش خبرگزاری تسنیم از قزوین، ایران امروز با چالشی بزرگ و آینده‌ساز روبه‌روست چالشی که اگر امروز به آن نپردازیم فردا بسیار دیر خواهد بود و آن چیزی نیست جز کاهش چشمگیر نرخ رشد جمعیت طبق آمارها نرخ رشد جمعیت در کشورمان از بیش از سه درصد در سال‌های نه‌چندان دور، اکنون به کمتر از یک درصد رسیده است این موضوع زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم با ادامه این روند تا سال ۱۴۳۰ ایران در میان پیرترین کشورهای جهان قرار خواهد گرفت این یک پیش‌بینی نیست بلکه یک واقعیت تلخ آماری است که اگر برای آن چاره‌ای جدی اندیشیده نشود، آینده اقتصاد، بازار کار، سلامت اجتماعی، آموزش و حتی امنیت ملی ما را با تهدیدهای جدی روبه‌رو خواهد کرد.
در پاسخ به این وضعیت نگران‌کننده، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در آبان‌ماه ۱۴۰۰ به تصویب رسید؛ قانونی که پس از سال‌ها بررسی و مطالبه‌گری نخبگان، صاحب‌نظران و خانواده‌ها، به عنوان یکی از جامع‌ترین قوانین اجتماعی کشور به میدان آمد تا با حمایت‌های هدفمند اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، رفاهی و پزشکی از خانواده‌ها، فرزندآوری را به یک انتخاب ممکن و مطلوب تبدیل کند هدف این قانون نه فقط افزایش جمعیت، بلکه ارتقای کیفیت زندگی خانواده‌ها و تقویت بنیان اجتماعی جامعه بود.
اما امروز که بیش از سه سال از تصویب آن گذشته، باید اعتراف کرد که اجرای این قانون در سراسر کشور با موانع و مشکلات زیادی مواجه شده است از ضعف در اجرا و نظارت، تا کمبود منابع و عدم هماهنگی میان نهادهای متولی از ناآگاهی مردم نسبت به مفاد قانون تا نبود گفتمان‌سازی مؤثر در رسانه‌ها و فضای فرهنگی کشور بسیاری از بندهای این قانون همچنان روی کاغذ مانده و در عمل به نتایج مطلوب نرسیده‌ایم این در حالی است که کشورهای دیگر با سیاست‌های هوشمندانه و حمایت‌های واقعی توانسته‌اند نرخ فرزندآوری را تا حدودی تثبیت یا افزایش دهند.
در نوشتاری که پیش روی شماست تلاش می‌کنیم از زبان کارشناسان، مسئولان، پژوهشگران و نمایندگان مجلس به این سؤال پاسخ دهیم که چرا با وجود تصویب قانونی جامع، وضعیت جمعیت همچنان بحرانی است. در گفت‌وگو با فاطمه محمدبیگی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، حجت‌الاسلام صالحی، پژوهشگر فرهنگی و دینی و حجت‌الاسلام مهدی سجادی‌امین، استاد دانشگاه و کارشناس حوزه جمعیت، به دنبال این هستیم که به بررسی ابعاد مختلف این موضوع بپردازیم و از نقش دستگاه‌های مسئول در اجرا و نظارت، تا نگاه دینی و فرهنگی به مسأله فرزندآوری و از تجربه‌های موفق جهانی تا راهکارهای بومی برای عبور از بحران بگوییم، با این تأکید؛ جمعیت فقط یک عدد نیست، جمعیت زیربنای توسعه و پیشرفت یک کشور است و بی‌توجهی به آن می‌تواند آینده نسل‌ها را تحت تأثیر قرار دهد اکنون زمان تصمیم‌های جدی، اقدام‌های هماهنگ و حمایت‌های واقعی است نه فقط در کاغذ قانون، بلکه در متن زندگی مردم.
سیاه‌چاله سالمندی در راه است
فاطمه محمدبیگی، نماینده مردم قزوین و رئیس فراکسیون زنان و خانواده مجلس در توصیف وضعیت ایران از منظر جمعیتی می‌گوید: آنچه در مورد جمعیت در ایران رخ داده، پدیده‌ای نادر و منحصربه‌فرد است، سرعت پیری جمعیت در کشور ما سه برابر متوسط جهانی است و علت آن، اجرای سیاست‌های کنترل جمعیت از دهه ۶۰ تا ۹۰ است.
او ادامه می‌دهد: در سال ۱۳۵۷ نرخ فرزندآوری ۶.۷ بود، اما در سال ۱۴۰۰ به ۱.۶ رسیده و این افت شدید باعث شده کشور ما با سرعتی برق‌آسا به سمت سیاه‌چاله سالمندی حرکت کند؛ به‌طوری‌که رشد جمعیت به ۱.۱ درصد رسیده، در حالی که میانگین جهانی ۳.۱ درصد است.
رئیس فراکسیون زنان و خانواده مجلس شورای اسلامی تأکید می‌کند: باید فوراً چاره‌اندیشی کرد، چرا که تا سال ۱۴۱۰ پنجره جمعیتی کشور بسته خواهد شد. زنان بارور امروز، متولدین ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ هستند، اگر امروز اقدامی صورت نگیرد، دیگر هیچ مشوقی، حتی وام، خودرو، زمین یا مرخصی، پاسخگوی این بحران نخواهد بود.
محمدبیگی اینطور متذکر می‌شود؛ وضعیت جمعیت کشور ما بغرنج است، تنها راه، اجرای کامل قانون جوانی جمعیت است، اما تا امروز فقط ۱۴ درصد این قانون اجرا شده و آن هم به شکل ناقص و پراکنده.
وی می‌افزاید: جلسات نظارتی ما به‌طور منظم در حال برگزاری است، سامانه‌های رصد هم فعال هستند، اما تا زمانی که مدیران ارشد و میانی اعتقاد قلبی نداشته باشند، این قانون راه به جایی نمی‌برد، اقناع نخبگانی مهم‌ترین وظیفه ماست، در این سه سال (۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳) اقدامات خوبی انجام شده، اما بدون باور و عزم ملی، به نتیجه نمی‌رسیم.
بدون باور مدیران قانون جمعیت زنده نمی‌ماند
حجت‌الاسلام صالحی، استاد حوزه و دانشگاه و فعال حوزه جمعیت هم درباره بحث جمعیت می‌گوید: ما در چاله جمعیتی هستیم؛ یعنی هر روز باید در مورد آن صحبت شود. موضوع سیاست‌های جمعیتی از آن دست مسائلی‌ست که گاه باید کنترل و گاه آزاد شود، اما تغییرات مداوم، منابع مالی کشور را از بین می‌برد. نکته اینجاست که در دهه ۷۰ اجرای سیاست کنترل جمعیت امری لازم و ضروری بود، این سیاست قرار بود برای ۲۰ سال اعمال شود، آن زمان میانگین باروری در کشور بالای شش فرزند بود، در حالی که نرم جهانی چهار فرزند محسوب می‌شد. در سال ۱۳۷۵ نرخ باروری به عدد چهار رسید؛ در واقع آنچه باید در ۲۰ سال اتفاق می‌افتاد، طی پنج سال تحقق یافت، پس کنترل جمعیت کار نادرستی نبود، اما ادامه آن اشتباه بود.
وی ادامه می‌دهد: در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ باید این سیاست‌ها متوقف می‌شدند، اما در همین سال‌ها حدود ۹ میلیون زن متولد بین سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۸ داشتیم که به سن باروری رسیده بودند، اما مسأله اینجاست که الگوی کم‌فرزندی بین آنان نهادینه شد و دختران دهه‌های ۱۳۷۰ – ۱۳۸۰ که اکنون در سن باروری‌اند، تحت تأثیر این فضا رشد کرده‌اند. حالا که در دهه ۱۴۰۰ هستیم، اگر این زنان اقدام به فرزندآوری نکنند، پنجره جمعیتی ایران بسته خواهد شد.
این استاد دانشگاه و حوزه تشریح می‌کند: قانون جوانی جمعیت، قانونی جامع است که همه ابعاد موضوع را دیده و به نهادسازی نیز توجه کرده است، در سال‌های اخیر زیرساخت‌هایی ایجاد شده؛ نهادهایی در سازمان‌ها و ارگان‌ها برای تحقق این قانون شکل گرفته، اما تنها ۳۲ درصد این قانون محقق شده است.
صالحی یادآور می‌شود: قانون جوانی جمعیت مبتنی بر سیاست کلی جمعیتی بود که رهبر انقلاب در سال ۹۳ ابلاغ کردند، با این حال، تصویب این قانون ۷ سال طول کشید، چرا با وجود ریل‌گذاری رهبر، چنین اولویتی نادیده گرفته شد؟ بیشترین نرخ جوانی در همین سال‌ها از دست رفت. بسیاری از قانون‌گذاران یا ضرورت موضوع را درک نکردند یا اولویت ندادند.
وی ادامه می‌دهد: طبق آخرین نظرسنجی‌ها، تنها ۴۶ درصد مردم از مفاد این قانون اطلاع دارند، قانونی که سال‌ها برای تدوین آن کار علمی شده و حالا سه سال از ابلاغش می‌گذرد، این قانون متعلق به مردم است؛ اما مردم از تسهیلات آن مانند وام فرزندآوری، معافیت مالیاتی، اولویت استخدام، زایمان رایگان بیمارستان های دولتی، مرخصی زایمان، بیمه ناباروری و صدها مزیت دیگر آن بی‌خبرند.
صالحی اضافه می‌کند: برای نخستین بار، این قانون ساختاری برای اجرای سیاست‌های جمعیتی ایجاد کرد، ستاد ملی جمعیت در دفتر رئیس‌جمهور تشکیل شد که دستگاه‌ها و ارگان‌ها موظفند هر ۶ ماه گزارش بدهند، اما اجرای ناقص و غیرهم‌زمان توسط برخی دستگاه‌ها، باعث بی‌اطلاعی مردم و ناکارآمدی شده است، تخصیص ناقص منابع مالی و بی‌اطلاعی نخبگان و رسانه‌ها نیز مزید بر علت شده‌اند، قانون جوانی جمعیت نیازمند باور قلبی مدیران است؛ بدون اعتقاد و اقناع مدیران ارشد و میانی، اجرای این قانون نتیجه‌ای نخواهد داشت.
وی با بیان اینکه سه راهکار مهم برای تحقق کامل آن وجود دارد، می‌گوید: ایجاد رصدخانه ملی جمعیت برای پایش و تحلیل دقیق عملکرد دستگاه‌ها، تشکیل شبکه ملی مشاوران خانواده با دغدغه جمعیت و سوم بازآفرینی هویت فرزند به‌عنوان سرمایه زندگی، از طریق آموزش، هنر و رسانه طرق مختلف به تحقق بیش از پیش این قانون جامع است.
فرزندآوری در اسلام جهاد است، نه فقط انتخاب زیستی
همچنین حجت‌الاسلام مهدی سجادی‌امین، عضو پژوهشکده جمعیت، خانواده و زن، با بیان سخنانی در این باره می‌گوید: روز ملی جمعیت باید فرصتی برای بررسی ابعاد مختلف این مسئله باشد، اینکه فرزند تا چه اندازه برای جامعه، پدر و مادر، و کشور ارزش دارد.
وی می‌افزاید: پیامبر اکرم(ص) فرمودند: تولد یک فرزند در امت من، بهتر از هر چیزی است که خورشید و آفتاب بر آن می‌تابد، برخی افراد مانع فرزندآوری را مسائل اقتصادی می‌دانند، اما روایات ما در این زمینه صریح است. همچنین در روایات داریم که مردی در نامه‌ای به امام کاظم(ع) نوشت؛ ازدواج کرده‌ام ولی همسرم تمایلی به فرزند ندارد؛ به‌دلیل سختی تربیت و نداشتن مال. امام در پاسخ فرمود؛ فرزنددار شوید؛ نگران روزی نباشید، چون خدا روزی را تضمین کرده است.
سجادی‌امین ادامه می‌دهد: بین ثروت و رزق تفاوت است، برخی مال فراوان دارند ولی بهره‌ای نمی‌برند، فرزندان خود رزق هستند، مسئولان باید این نگاه را داشته باشند و تدبیر کنند تا در تله جمعیتی گرفتار نشویم.
این مدرس دانشگاه بیان می‌کند: در منطق اسلام، فرزندآوری تنها یک انتخاب شخصی یا امری زیستی نیست؛ بلکه امری مقدس، انسانی و حتی جهادی است، پیامبر اعظم(ص) با افتخار فرمودند: «تکاثروا فإنی مباهٍ بکم الأمم یوم القیامه»؛ یعنی فرزند بیاورید که من در روز قیامت به زیاد بودن شما بر دیگر امت‌ها افتخار می‌کنم.
وی می‌گوید: فرزند داشتن، زینت زندگی است اما در نگاه دینی، فرصتی است برای ساخت انسان‌هایی که زمین را با بندگی و اخلاق پر کنند. امروز که کشور ما با چالش کاهش نرخ باروری و پیر شدن جمعیت مواجه است، بازگشت به این نگاه ایمانی می‌تواند امیدی دوباره به خانواده‌ها بدهد. چراکه در فرهنگ اسلامی، هیچ فرزندی بدون روزی و آینده متولد نمی‌شود؛ خداوند خود ضامن روزی آنان است: «نحن نرزقهم وإیاکم».
جمعیت ایران در سراشیبی؛ صدای بحران تا یک دهه دیگر بلند می‌شود
به گزارش تسنیم، موضوع جوانی جمعیت متأسفانه در لابلای موضوعات، بحران‌ها و ناترازی‌ها رو به فراموشی می‌رود و شاید کسی به اهمیت آن توجه نکند، اما صدای این زنگ خطر و هشدار یک یا دو دهه آینده به صدا درمی‌آید. اگر امروز باتوجه به کاهش ۷ درصدی نرخ جمعیت، اندیشه و چاره‌ای پیدا نکنیم، فردا دیگر دیر است و نمی‌تواند جبران کم‌کاری امروز باشد.
بسیاری از جمله نمایندگان مجلس و متخصصان البته موضوع پیری جمعیت را وابسته به توسعه اقتصادی و معیشت می‌دانند، به طور مثال سالار ولایتمدار آبنوش دیگر نماینده مردم قزوین در مجلس معتقد است؛ اگر معیشت و اقتصاد مردم تسهیل شود، فرزندآوری و جوانی جمعیت نیز روی ریل اصلی قرار می‌گیرد.
همچنین تعدادی از خانواده‌های چند فرزندی در استان قزوین نیز به خبرنگار تسنیم در قزوین اعلام کردند که دولت در حوزه عمل به وعده خود، صادق نبوده است و این مختص دولت فعلی نیست، بلکه همه دولت‌ها اینگونه بودند و وعده‌های اعطای زمین و مسکن با تقسیم‌بندی‌های قانونی برای خانواده‌های چند فرزندی محقق نشده است.
انتهای پیام/
