به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با نزدیک شدن به ایام برگزاری حج تمتع که بزرگترین کنگره سالانه مسلمانان جهان و نمادی بی‌بدیل از همگرایی و همدلی امت اسلامی است، ضرورت پرداختن به ابعاد گوناگون این فریضه الهی بیش از پیش در جامعه اسلامی احساس می‌شود.
حج، فراتر از یک عمل عبادی فردی، بستر بی‌نظیری برای تبادل فرهنگی، تعاملات اجتماعی، و حتی بسترسازی برای دیپلماسی و تقریب دیدگاه‌های مسلمانان از ملّیت‌ها و مذهب‌های گوناگون است.
حج به‌عنوان یکی از بزرگترین اجتماعات سالانه مسلمانان، ظرفیت عظیمی برای همگرایی، تبادل فرهنگی و تقویت روابط اجتماعی میان ملت‌های اسلامی دارد. اما این ظرفیت هنوز به شکل کامل مورد واکاوی و بهره‌برداری قرار نگرفته است. برای بررسی این ظرفیت و به‌ویژه نقش آن در پیوندهای میان مسلمانان و تعاملات فرهنگی در سطح بین‌الملل، با آقای مجید مشکی، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اندونزی، به گفت‌وگو نشستیم.
در این مصاحبه به مسائلی همچون نقش محوری حج در پیوندهای فرهنگی و اجتماعی مسلمانان، ظرفیت‌های حج برای تعامل با نخبگان و اندیشمندان، و تأثیر آن در تقویت دیپلماسی عمومی پرداخته‌ایم. در ادامه، مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
حج؛ کنگره‌ای عظیم برای پیوند فرهنگی و تقویت روابط انسانی
تسنیم: آقای مشکی، برای ورود به بحث، درباره اینکه اساساً برگزاری حج می‌تواند چه نقش و اثری در پیوند فرهنگی میان مسلمانان ایفا کند، توضیح دهید.
یکی از مهم‌ترین اهداف و خواص حج، منافعی است که از این گردهمایی سالانه عاید مسلمانان می‌شود. این منافع که قرآن کریم نیز به آن‌ها اشاره کرده است، می‌توانند در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و به‌ویژه فرهنگی نمود پیدا کنند.
حج فرصتی است که مسلمانان از سراسر جهان در کنار هم گرد آیند و از اوضاع و احوال یکدیگر باخبر شوند. این اطلاع‌رسانی و آگاهی می‌تواند زمینه‌ساز کارکرد سایر آموزه‌های دینی باشد.
به‌طور مثال، مسلمانان با مشاهده وضعیت زندگی دیگران می‌توانند کمک به همنوعان، مقابله با ظلم، حمایت از مظلوم، و حتی ارتقای سطح علمی و فرهنگی جوامع اسلامی را بهتر درک کرده و اجرا کنند.
تسنیم: رایزنی‌های فرهنگی ایران چه فعالیت‌هایی در راستای تبیین جایگاه معنوی و فرهنگی حج در کشورهای میزبان دارند؟
رایزنی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با توجه به مقتضیات و امکانات محل مأموریت و همچنین نوع مخاطبین، اقدامات متنوعی در راستای آشنایی بیشتر با جایگاه معنوی و فرهنگی حج انجام می‌دهند. این اقدامات بسته به اینکه مخاطبان مسلمان باشند یا غیرمسلمان، متفاوت هستند.
در کشورهای غیرمسلمان، تلاش می‌کنیم فلسفه حج، مناسک آن و ابعاد اجتماعی این فریضه را برای ملل دیگر معرفی کنیم. این کار عموماً از طریق نشر مقالات، تهیه کلیپ‌های ویدئویی، و سایر ابزارهای انتشار فرهنگی انجام می‌شود.
در کشورهای اسلامی، فراتر از آشنایی‌های ابتدایی، وارد بحث‌های تخصصی‌تر می‌شویم. برگزاری سمینارها و نشست‌های علمی با حضور علما و تأثیرگذاران از کشورهای مسلمان نمونه‌ای از اقدامات ماست. این سمینارها فرصتی است برای بررسی مسائل مختلف جهان اسلام، مانند موضوعات محوری اعلام‌شده در موسم حج.
هدف این است که افراد و نخبگان کشورهای میزبان، با درک عمیق‌تری از حج، به تعامل و تبادل بیشتری با مسلمانان دیگر بپردازند، به‌ویژه زمانی که در خود مراسم حج شرکت می‌کنند.
تعامل با نخبگان؛ فرصتی برای گفتمان
تسنیم: گفت‌وگو با نخبگان و اندیشمندان خارجی در ایام حج، چه ظرفیت‌هایی را برای ما ایجاد می‌کند؟
حج یک رویداد منحصربه‌فرد است که فرصت هم‌نشینی و تبادل نظر با نخبگان کشورهای مختلف را به ما می‌دهد. ارتباطات چهره‌به‌چهره، حتی در دنیای امروز که ارتباطات مجازی گسترش یافته، همچنان از اهمیت بالایی برخوردار است. تأثیری که یک گفت‌وگوی حضوری می‌تواند داشته باشد، هرگز در فضای مجازی قابل حصول نیست.
حج نقطه آغاز شکل‌گیری این نوع ارتباطات است. نخبگان و اندیشمندانی که از کشورهای مختلف در موسم حج حضور دارند، در فضایی فارغ از تنش‌های سیاسی به اشتراک تجارب و نگاه‌های خود می‌پردازند. این روابط، پس از مراسم حج نیز می‌تواند ادامه یابد و ظرفیت‌های جدیدی برای گفتگو و تعاملات آکادمیک، دینی و فرهنگی پدید آورد.
تسنیم: آیا حج و ظرفیت موجود در آن این امکان را دارد که به‌عنوان ابزار تقویت دیپلماسی عمومی قرار گیرد؟
بدون شک، حج یک فرصت بی‌بدیل در تقویت دیپلماسی عمومی کشورهای مسلمان است. هنگامی که مسلمانانی از اقصی‌نقاط جهان گرد هم می‌آیند، پیام روشنی به جهانیان مخابره می‌شود؛ پیامی از وحدت اسلامی، همکاری بین ملت‌های مسلمان و تسلیم در برابر یک خدا.
در حج، مسلمانان نه‌تنها هویت اسلامی خود را در ابعاد فردی و اجتماعی پیدا می‌کنند، بلکه عظمت و گستره جامعه اسلامی را نیز درک می‌کنند. از این جهت، رایزنی‌های فرهنگی در کشورهای میزبان می‌توانند از این فرصت برای بیان اهمیت وحدت اسلامی و معرفی اشتراکات فرهنگی و فکری میان ملت‌ها بهره بگیرند.
لزوم گفت‌وگوهای بین‌المذاهب در موسم حج
تسنیم: رایزن‌های فرهنگی در راستای گفت‌وگوهای بین‌المذاهب چه اقداماتی انجام می‌دهند؟
گفت‌وگوهای بین‌المذاهب یکی از مهم‌ترین رویکردهای ما در موسم حج است. این فرصت بی‌نظیر که مسلمانان با مذاهب مختلف از کشورهایی گوناگون گرد هم می‌آیند، بستر مناسبی برای تبادل نظر درباره اشتراکات دینی است.
رایزن‌های فرهنگی تلاش می‌کنند با ایجاد محافل گفت‌وگو، نشست‌های مشترک و حتی دیدارهای غیررسمی، به رفع اختلافات و تقویت اشتراکات دینی کمک کنند. این گفت‌وگوها به ارتقای سطح آگاهی مسلمانان از یکدیگر و شکستن تصورات غلط کمک شایانی می‌کند.
موسم حج فرصتی است که در آن مسلمانان از نژادها، زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف، در یک نقطه گرد هم آمده و احساس همبستگی کنند. این تجربه می‌تواند مسیری هموار برای تقویت هویت اسلامی و پیوندهای عمیق‌تر میان ملت‌های مسلمان فراهم آورد.
