«من حس می‌کردم با چیزی فراتر از ماشین دست و پنجه نرم می‌کنم.» این جمله گری کاسپاروف، نابغه شطرنج بعد از شکست دربرابر ابررایانه دیپ‌بلو در سال ۱۹۹۷ نقطه عطفی در تاریخ هوش‌مصنوعی محسوب می‌شود. آن زمان که ارسطو با توسعه منطق صوری، پایه‌هایی برای تفکر الگوریتمی و استدلال منطقی می گذاشت کسی نمی دانست که قرار است بیش از دو هزار سال بعد از دل این تفکر الگوریتمی، چیزی با نام هوش‌مصنوعی متولد شود و جهان را تحت تاثیر خودش قرار دهد.
تورینگ معتقد بود که یک ماشین باید به اندازه‌ای هوشمندانه رفتار کند که بتواند انسان را گول بزند. شرایط آزمایش تورینگ شامل یک ماشین یا همان که امروز هوش مصنوعی می‌نامیم و یک انسان به عنوان شرکت‌کننده بود و باید به سوالات متنی یک انسان به عنوان قضاوت‌کننده پاسخ می‌دادند.
هوش مصنوعی (AI) که امروزه در همه حوزه‌های زندگی نفوذ کرده است، سیر تکاملی طولانی و پیچیده‌ای دارد. از اسطوره‌های باستانی گرفته تا پیشرفت‌های علمی قرن بیستم، راه رسیدن به هوش مصنوعی را شکل داده‌اند. در این مسیر از برگزاری کنفرانس دارت‌موث در سال ۱۹۵۶ که به عنوان تولد رسمی هوش مصنوعی شناخته می‌شود تا نزدیک شدن انسان به موفقیت در آزمون تورینگ و خلق موجودی هوشمند که یک انسان نتواند آن را از یک انسان دیگر تشخیص دهد، همه حکایت از تعامل تاریخی انسان و ماشین دارد.
آرزوی بشر برای خلق هوش
ایده ساخت موجودات هوشمند قدمتی به اندازه تمدن بشر دارد. در اسطوره‌های باستانی، موجوداتی مانند «گُلِم» در یهودیت و «هومونکولوس» در کیمیاگری، نمادی از آرزوی انسان برای خلق هوش بودند. اما پایه‌های علمی هوش مصنوعی با توسعه منطق صوری توسط ارسطو و پیشرفت ریاضیات در قرون وسطی و مدرن شکل گرفت. در اواخر قرن بیستم، آلن تورینگ با معرفی مفهوم «ماشین تورینگ» افق جدیدی برای محاسبات و هوش مصنوعی گشود. تورینگ معتقد بود که یک ماشین باید به اندازه‌ای هوشمندانه رفتار کند که بتواند انسان را گول بزند. شرایط آزمایش تورینگ شامل یک ماشین یا همان که امروز هوش مصنوعی می‌نامیم و یک انسان به عنوان شرکت‌کننده بود و باید به سوالات متنی یک انسان به عنوان قضاوت‌کننده پاسخ می‌دادند. انسان قضاوت‌کننده نمی‌داند کدام طرف ماشین است و کدام طرف انسان و اگر با اطمینان نتواند مشخص کند پاسخ‌هایی که دریافت کرده از طرف انسان یا ماشین بوده یعنی ماشین از آزمون تورینگ سربلند بیرون آمده است. نمونه‌های موفق آزمون تورینگ چت‌بات‌ها هستند.
در سال‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰ با ساخت کامپیوتر‌های پیچیده مانند «مانیاک» امکان پیاده‌سازی الگوریتم‌های پیچیده فراهم شد و توسعه زبان‌های برنامه نویسی مانند فورترن و لیسپ، امکان نوشتن برنامه‌هایی را فراهم کرد که می‌توانستند مسایل پیچیده را حل کنند.
داستان کنفرانس دارت‌موث و آغاز یک انقلاب علمی
«هدف این است که نشان دهیم ماشین‌ها می‌توانند وظایفی را انجام دهند که به‌طور سنتی به هوش انسانی نیاز دارند.» این جمله مک‌کارتی، هرچند دقیقا متن آن ثبت نشده، اما در تاریخ به عنوان اساس انتخاب واژه «هوش‌مصنوعی» یاد شده است. تولد رسمی هوش مصنوعی به سال ۱۹۵۶ بازمی‌گردد؛ زمانی که جان مک‌کارتی، ماروین مینسکی، آلن نیوئل و هربرت سایمون در کنفرانس دارت‌موث گرد هم آمدند. این دانشمندان برای اولین بار اصطلاح «هوش مصنوعی» را مطرح کردند و امیدوار بودند ماشین‌هایی بسازند که بتوانند مانند انسان فکر کنند و تصمیم بگیرند. اولین برنامه هوش مصنوعی «Logic Theorist» توسط نیوئل و سایمون توسعه داده شد و توانست قضایای ریاضی را اثبات کند. این برنامه برای اولین بار ثابت کرد که ماشین‌ها می‌توانند وظایفی را انجام دهند که تا آن زمان به هوش انسانی نیاز داشتند و الهام‌بخش پروژه‌های بعدی در حوزه هوش‌مصنوعی شد. جان مک‌کارتی، دانشمند کامپیوتر که به عنوان پدر هوش‌مصنوعی شناخته می‌شود با برگزاری کنفرانس دارت‌موث بنا داشت مفاهیم اولیه هوش مصنوعی را تعریف کند و راه‌هایی برای پیشرفت این حوزه بیابد. بعد‌ها این کنفرانس نقطه شروعی برای تحقیقات آکادمیک در حوزه هوش‌مصنوعی شد. شرکت‌کنندگان در این کنفرانس ایده‌هایی مطرح کردند که بعد‌ها به توسعه زیرشاخه‌هایی مانند یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی و رباتیک منجر شد.
زمستان هوش مصنوعی و بازگشت قدرتمند
پس از موفقیت‌های اولیه، هوش مصنوعی در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ با چالش‌هایی مواجه شد. عدم پیشرفت‌های مورد انتظار و محدودیت‌های فناوری منجر به کاهش حمایت مالی و ورود به دورانی شد که به «زمستان هوش مصنوعی» معروف است. اما در دهه ۱۹۹۰، با پیشرفت در شبکه‌های عصبی و یادگیری ماشین، هوش مصنوعی دوباره به صحنه بازگشت. مسابقه شطرنج بین گری کاسپاروف و دیپ‌بلو در سال ۱۹۹۷، نشان داد که ماشین‌ها می‌توانند در حوزه‌های پیچیده مانند استراتژی شطرنج، عملکردی بهتر از انسان داشته باشند. امروزه، هوش مصنوعی در حال تبدیل شدن به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره است. از دستیار‌های صوتی مانند سیری و الکسا گرفته تا خودرو‌های خودران و تشخیص بیماری‌ها، این فناوری در حال تغییر دادن جهان است. موفقیت‌های اخیر مانند بازی AlphaGo و مدل‌های زبانی مانند GPT نشان می‌دهند که هوش مصنوعی همچنان در حال پیشرفت است و آینده‌ای پر از امکانات نوین را رقم می‌زند.
