شاهد ۱۳۶ ساخت ایران، پر آوازه ترین پهپاد جهان/ غربی ها به آن لقب کلاشینکف پهپادها را داده‌اند+جزییات
به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری دانشجو ؛ پهپاد شاهد ۱۳۶، یک بدون سرنشین انتحاری طراحی شده توسط صنایع شاهد است که در سال ۲۰۲۱ و در جریان رزمایش پیامبر اعظم ۱۷ رونمایی رسمی شد. لازم به ذکره پیش از رونمایی رسمی مجاهدین یمنی از نسخه مشابه این پهپاد در حمله به تاسیسات نفتی آرامکو استفاده کرده بودند که به نام وعید شناخته می شود.
رزمایش پیامبر اعظم (ص) ۱۷، سرآغاز رخ نمایی رسمی ۱۳۶
رزمایش “پیامبر اعظم (ص) ۱۷” به عنوان محور نمایش اقتدار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۱، برای اولین بار مستندات تصویری دقیقی از قابلیت‌های عملیاتی پهپاد شاهد-۱۳۶ ارائه نمود. در این رزمایش، پرتاب دسته‌ای پهپادهای شاهد-۱۳۶ از پرتابگرهای چندگانه (پنج فروندی) و متعاقباً اصابت دقیق آنها به اهداف از پیش تعیین‌شده، به وضوح به تصویر کشیده شد. این سطح از دقت، به ویژه با لحاظ محدودیت‌هایی نظیر سرعت نسبتاً پایین و سطح مقطع راداری کوچک پهپاد، توجه محافل اطلاعاتی و نظامی بین‌المللی را به خود معطوف ساخته است.
دقت هدف‌گیری: سازوکارهای محتمل
دقت قابل توجه پهپاد شاهد-۱۳۶ در اصابت به اهداف، مستلزم بهره‌گیری از سامانه‌های هدایتی پیشرفته و دقیق می‌باشد. با استناد به شواهد موجود و تحلیل‌های فنی، سازوکارهای هدایتی ذیل برای این پهپاد قابل تصور است:
- سامانه هدایت اینرسیایی (INS) با پشتیبانی GPS: شاهد-۱۳۶ به طور قطع از سامانه هدایت اینرسیایی (INS) بهره می‌برد که مبنای حفظ مسیر و پایداری پرواز را فراهم می‌سازد. به منظور افزایش دقت در مسافت‌های طولانی و تصحیح خطاهای انباشته در سامانه INS، پشتیبانی از گیرنده‌های GPS نیز به عنوان یک مولفه تکمیلی در نظر گرفته شده است. این ترکیب، دقت قابل قبولی را برای اصابت به اهداف ثابت در فواصل عملیاتی پهپاد تضمین می‌نماید.
۲. سامانه هدایت اپتیکی-تصویری در فاز نهایی:به منظور ارتقاء دقت در فاز نهایی حمله و اصابت به اهداف متحرک یا اهدافی با مشخصات بصری خاص، احتمال تجهیز شاهد-۱۳۶ به سامانه هدایت اپتیکی-تصویری وجود دارد. این سامانه با استفاده از دوربین‌های الکترواپتیکی و الگوریتم‌های پردازش تصویر، قابلیت شناسایی و قفل بر روی هدف را در لحظات پایانی پرواز فراهم می‌سازد.
۳. دماغه فروسرخ (IR Dome) و قابلیت تصویربرداری حرارتی: مشاهدات بصری و تحلیل طیف بازتابی از دماغه پهپاد شاهد-۱۳۶، به کارگیری دماغه فروسرخ (IR Dome) را تایید می‌نماید. این امر دلالت بر تجهیز پهپاد به سامانه تصویربرداری فروسرخ (FLIR) دارد که امکان شناسایی و هدف‌گیری اهداف را در شرایط دید محدود و محیط‌های فاقد نور مرئی میسر می‌سازد. سامانه FLIR به ویژه در عملیات شبانه و در شرایط آب و هوایی نامساعد، مزیت عملیاتی قابل توجهی را برای پهپاد فراهم می‌آورد.
تحلیل یکپارچه توانمندی‌ها و محدودیت‌ها:
توانمندی‌های کلیدی:
دقت بالای اصابت: شاهد-۱۳۶ با بهره‌گیری از سامانه‌های هدایتی پیشرفته، دقت قابل قبولی در اصابت به اهداف ثابت و نیمه‌متحرک دارد.
برد عملیاتی قابل ملاحظه: برد عملیاتی ۱۸۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلومتر، امکان حمله به اهداف استراتژیک در عمق خاک دشمن را فراهم می‌سازد.
هزینه تولید بهینه: استفاده از قطعات و سامانه‌های با هزینه تولید پایین، امکان تولید انبوه و استقرار گسترده پهپاد را میسر می‌سازد.
سطح مقطع راداری پایین:ابعاد کوچک و طراحی بدنه پهپاد، سطح مقطع راداری آن را به حداقل رسانده و کشف و رهگیری آن را برای سامانه‌های پدافندی دشمن دشوار می‌سازد.
محدودیت‌های عملیاتی:
سرعت نسبتاً پایین: سرعت پروازی در حدود ۱۸۵ کیلومتر بر ساعت، زمان واکنش سامانه‌های پدافندی دشمن را افزایش داده و آسیب‌پذیری پهپاد را در برابر سامانه‌های پدافندی مدرن تشدید می‌نماید.
آسیب‌پذیری در برابر سامانه‌های پدافندی پیشرفته: با وجود سطح مقطع راداری پایین، شاهد-۱۳۶ در برابر سامانه‌های پدافندی پیشرفته با رادارهای باند X و موشک‌های رهگیر با سرعت بالا، آسیب‌پذیر تلقی می‌گردد.
وابستگی به GPS در ناوبری: اتکا به سامانه GPS در ناوبری، پهپاد را در برابر اختلالات GPS و اقدامات جنگ الکترونیک دشمن آسیب‌پذیر می‌سازد.
اهمیت استراتژِیک شاهد۱۳۶ در دکترین نبرد نامتقارن
۱. ارتقاء قابلیت تهاجمی در عمق استراتژی: شاهد-۱۳۶ به عنوان یک ابزار تهاجمی برد بلند و دقیق، قابلیت حمله به اهداف حیاتی و استراتژیک دشمن را در عمق خاک آن فراهم می‌سازد. این توانمندی، موازنه قدرت را در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی به نفع جمهوری اسلامی ایران تغییر می‌دهد.
۲. ایجاد بازدارندگی موثر: استقرار و به‌کارگیری پهپادهای شاهد-۱۳۶، به عنوان یک عامل بازدارنده در برابر اقدامات خصمانه دشمنان عمل نموده و هزینه هرگونه تجاوز را به نحو چشمگیری افزایش می‌دهد.
۳. بهینه‌سازی هزینه‌های نظامی در جنگ نامتقارن: شاهد-۱۳۶ به عنوان یک سلاح ارزان‌قیمت و کارآمد، در چارچوب دکترین جنگ نامتقارن جمهوری اسلامی ایران، نقش محوری ایفا می‌نماید. این پهپاد، امکان مقابله موثر با دشمنان برخوردار از برتری تکنولوژیک را با حداقل هزینه فراهم می‌سازد.
موتور ملخی: تحلیل مزایا و معایب
انتخاب موتور ملخی برای پهپاد شاهد-۱۳۶، تصمیمی مبتنی بر ملاحظات مهندسی و اقتصادی بوده و دارای مزایا و معایب مشخصی است:
مزایا:
کاهش هزینه تولید و نگهداری: موتورهای ملخی در مقایسه با موتورهای جت، هزینه تولید و نگهداری پایین‌تری دارند.
سادگی ساختار و تعمیرپذیری: ساختار ساده‌تر موتورهای ملخی، تعمیر و نگهداری آنها را تسهیل می‌نماید.
سختی در رهگیری به دلیل ناتوانی رادار های پدافند موشکی در کشف و انهدا م آن که به دلیل سرعت پایین آن است(معمولا این ضعف با پدافند توپی پر می شود)
معایب:
محدودیت سرعت پرواز: موتورهای ملخی، محدودیت ذاتی در دستیابی به سرعت‌های بالا دارند.
تولید صدای قابل توجه: صدای تولیدی توسط موتورهای ملخی، امکان شناسایی صوتی پهپاد را افزایش می‌دهد که البته این صدا جنبه عملیات روانی سنگینی در جنگ اوکراین داشته است
با این وجود، توسعه نسخه جت پهپاد شاهد-۱۳۶ (شاهد-۲۳۸)، تلاشی در جهت رفع محدودیت‌های ناشی از موتور ملخی و ارتقاء عملکرد پهپاد در ابعاد سرعت و کاهش صدا محسوب می‌گردد.
کاربران:
خریداران رسمی از صنایع شاهد / هسا
۱:سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
۲: ارتش بلاروس
۳: حزب الله لبنان
کاربران غیر رسمی:
۱: نیروی هوایی روسیه(گران ۲)
کارخانه ساخت نمونه روسی شاهد ۱۳۶ با نام گران ۲ در روسیه
۲: ارتش یمن
۳: انصارالله یمن
۴:مقاومت اسلامی عراق
به دلیل سادگی در مونتاژ و تعمیر و نگهداری و همچنین هزینه نهایی پایین تر آن نسبت به نمونه های مشابه، رسانه های غربی از جمله یورو نیوز به آن لقب کلاشنیکف پهپاد ها را داده اند و در تحلیل ها، این پلتفرم ایرانی الاصل پای ثابت منازعات نظامی امنیتی آینده خواهد بود. یورو نیوز در تشریح این پهپاد نوشت:
«کلاشنیکف دنیای پهپادها»؛ توانایی اصلی شاهد ۱۳۶ ارزان قیمت و کم سرعت در جنگ‌ها چیست؟
پهپاد شاهد ۱۳۶ ایران که تا همین چهار سال پیش کاملا ناشناخته بود، امروزه به پای ثابت جنگ‌ها در نقاط مختلف دنیا تبدیل شده است و در حملات شنبه شب جمهوری اسلامی ایران به اسرائیل ده‌ها فروند از آن به کار گرفته شد. روسیه نیز از همان ابتدای تهاجم نظامی به اوکراین در فوریه سال ۲۰۲۲ از این پهپاد در حملات گوناگون خود بهره جسته است. شاهد ۱۳۶ با بال‌های مثلثی شکل و موتور پروانه‌ای کوچکش بسیار آسیب‌پذیر است. سرعتش هم بسیار پایین و حدود ۱۸۵ کیلومتر بر ساعت است. نقطه قوت دیگر این پهپادها برد آنها است. شاهد ۱۳۶ به دلیل سرعت پایین، مصرف سوخت کمی دارد. همین امر به آن اجازه پیمودن مسافت‌های طولانی را می‌دهد. بنابر تخمین سازمان‌های اطلاعاتی غربی و بسته به تنظیمات پهپادها، آنها می‌توانند به اهدافی در فاصله هزار و ۵۰۰ تا دو هزار و ۵۰۰ کیلومتر از نقطه پرتاب حمله کنند. پهپادهای شاهد ۱۳۶ در حملات شنبه شب سپاه پاسداران به اسرائیل از خاک ایران پرتاب شدند و مسافتی به طول دست‌کم ۹۰۰ کیلومتر را از جمله بر فراز عراق طی کردند. آین امر همچنین به این پهپادها امکان می‌دهد تا از مسیرهای غیر مستقیم و از محدوده‌هایی که کمتر تحت نظارت قرار دارند برای حمله به اهداف استفاده کنند.
اورلین دوشن، مشاور امور ژئوپولیتیک و دفاعی می‌گوید: «پهپادهای شاهد آستانه را نه تنها برای مهاجم به دلیل قیمت پایین‌شان، بلکه برای مدافع نیز پایین می‌آورند، زیرا او را ترغیب می‌کنند که از سیستم پدافند دفاعی و موشک‌های ارزانتری برای مقابله استفاده کند.»
پهپاد شاهد-۱۳۶، به عنوان یک سلاح راهبردی ارزان‌قیمت و کارآمد، جایگاه ویژه‌ای در دکترین نظامی جمهوری اسلامی ایران کسب نموده است. دقت هدف‌گیری بالا، برد عملیاتی قابل توجه و هزینه تولید بهینه، این پهپاد را به یک تهدید جدی و فزاینده برای دشمنان ایران تبدیل نموده است. مقابله موثر با این تهدید، مستلزم اتخاذ رویکردهای پدافندی چندوجهی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین شناسایی و مقابله با پهپادهای پیشرفته می‌باشد.
سید نویدرضا موسوی
