گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم ـ زینب امیدی: تازه‌ترین رتبه‌بندی سایمگو (Scimago Institutions Rankings) در سال ۲۰۲۵، بار دیگر ضعف و چالش‌های پیشِ‌روی نظام آموزش عالی ایران را به تصویر کشیده است. بررسی دقیق این رتبه‌بندی نشان می‌دهد که نه‌تنها دانشگاه‌های ایرانی در مقایسه با رقبای بین‌المللی با افت جایگاه مواجه شده‌اند، بلکه روند نزولی آن‌ها در طول چهار سال گذشته نیز تشدید شده است.
این گزارش به تحلیل عمیق‌تر این وضعیت، بررسی عوامل مؤثر، پیامدهای احتمالی و ارائه راهکارهای عملی برای بهبود شرایط می‌پردازد.
رتبه‌بندی سایمگو؛ معیاری معتبر برای سنجش عملکرد دانشگاه‌ها
رتبه‌بندی سایمگو یکی از نظام‌های معتبر رتبه‌بندی علمی در سطح جهان است که بر اساس سه شاخص اصلی پژوهش (۵۰%)، نوآوری (۳۰%) و تأثیر اجتماعی (۲۰%)، دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی را ارزیابی می‌کند. این شاخص‌ها با استفاده از داده‌های پایگاه اسکوپوس (Scopus)، اطلاعات ثبت اختراعات و معیارهای سنجش تأثیر اجتماعی (Altmetrics) محاسبه می‌شوند. وزن بالای شاخص پژوهش در این رتبه‌بندی، اهمیت انتشار مقالات با کیفیت بالا (Q1) و همکاری‌های بین‌المللی را برای کسب رتبه برتر نشان می‌دهد، با این حال، عملکرد ضعیف دانشگاه‌های ایران در زمینه تجاری‌سازی دانش و نوآوری نیز در رتبه نهایی آن‌ها تأثیرگذار است.
وضعیت شرکت‌های فناوری؛ ثبات نسبی در مقابل تغییرات قابل توجه
در رتبه‌بندی سایمگو ۲۰۲۵، شرکت متا، با تجربه یک صعود چشمگیر از رتبه ۱۹ در سال گذشته به رتبه ۱۲ در سال جاری، نشان داده است که قادر به تغییر و بهبود عملکرد خود در بازه زمانی کوتاه است. گوگل نیز با وجود نزول از رتبه ششم در سال ۲۰۲۳ به رتبه هفدهم در سال ۲۰۲۵، همچنان یکی از برترین شرکت‌های فناوری در این رتبه‌بندی محسوب می‌شود.
سلطه دانشگاه هاروارد و پیشتازی چشمگیر دانشگاه‌های چینی
دانشگاه هاروارد، به‌عنوان نماد آموزش عالی در جهان، همچنان رتبه نخست خود را در این رتبه‌بندی حفظ کرده و برای سال‌ها در صدر این لیست قرار داشته است. دانشگاه آکادمی علوم چین برای سومین سال متوالی در رده دوم قرار دارد و دانشگاه چینهوا نیز در رده سوم جای گرفته است. حضور پررنگ دانشگاه‌های چینی بین ۱۰ دانشگاه برتر (۵ دانشگاه) نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری گسترده و برنامه‌ریزی دقیق این کشور در حوزه آموزش عالی است.
دانشگاه‌های آمریکایی نیز با ۴ نماینده در این لیست، همچنان قدرت خود را در این عرصه حفظ کرده‌اند. دانشگاه آکسفورد از انگلیس نیز تنها نماینده اروپایی در جمع ۱۰ دانشگاه برتر است. دانشگاه تورنتوی کانادا تنها نماینده‌ای است که در جمع ۲۰ دانشگاه برتر از قاره آمریکا به چشم می‌خورد و نشان‌دهنده تنوع جغرافیایی بین دانشگاه‌های برتر جهان است.
جایگاه دانشگاه‌های خاورمیانه، نمایانگر چالش‌های ایران
در منطقه خاورمیانه، دانشگاه ملک سعود با رتبه ۲۷۱، بهترین عملکرد را داشته و تنها دانشگاه منطقه است که در جمع ۵۰۰ مؤسسه برتر قرار گرفته است. دانشگاه علم و صنعت ملک عبدالله نیز با رتبه ۵۴۰، دومین دانشگاه برتر منطقه محسوب می‌شود، این در حالی است که دانشگاه‌های ایرانی در این رتبه‌بندی جایگاه پایین‌تری دارند. دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه ۵۴۶، نخستین دانشگاه ایرانی در این رتبه‌بندی است. دانشگاه تهران با رتبه ۱۰۳۰، پس از دانشگاه‌هایی چون ملک عبدالعزیز (۶۱۴)، قاهره (۹۵۲) و قطر (۹۹۷) قرار گرفته است که نشان‌دهنده فاصله قابل توجه با برترین دانشگاه‌های منطقه است.
سقوط آزاد دانشگاه‌های ایران/ هشداری برای سیاست‌گذاران و متولیان آموزش عالی
در جدیدترین ارزیابی سایمگو، عملکرد ۱۹۵ مجموعه ایرانی مورد بررسی قرار گرفته است که بیشتر آن‌ها (۱۶۴ مورد) دانشگاه بوده‌اند. بین ۲۰ دانشگاه برتر ایران، تنها دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران ارتقا داشته است و سایر دانشگاه‌ها با افت رتبه مواجه شده‌اند. این روند نزولی، نشان‌دهنده وجود مشکلات ساختاری و مدیریتی در نظام آموزش عالی کشور است. دانشگاه صنعتی اصفهان با ۱۰۱۹ پله، دانشگاه شیراز با ۹۲۳ پله، دانشگاه تربیت مدرس با ۷۳۷ پله، دانشگاه علم و صنعت با ۵۸۲ و دانشگاه صنعتی شریف با ۵۲۴ پله، بیشترین نزول را تجربه کرده‌اند. این آمارها، ضرورت بازنگری در سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه دانشگاهی را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
بررسی وضعیت ۷ دانشگاه برتر ایران در ۴ سال گذشته نشان می‌دهد که این دانشگاه‌ها روندی نزولی را طی کرده‌اند، به‌عنوان مثال، رتبه دانشگاه تهران از ۷۳۵ در سال ۲۰۲۲ به ۱۰۳۰ در سال جاری رسیده است. دانشگاه تربیت مدرس نیز از رتبه ۱۵۴۵ در سال ۲۰۲۲ به ۲۷۵۲ در سال ۲۰۲۵ سقوط کرده است. دانشگاه صنعتی شریف که در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۲۱۴۶ قرار داشت، در زمان حاضر در رتبه ۳۶۱۴ قرار دارد، این افت رتبه، می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله کاهش بودجه پژوهشی، کمبود امکانات و تجهیزات، مهاجرت نخبگان و عدم توجه به استانداردهای بین‌المللی باشد.
تحلیل روند تغییر رتبه ۷ دانشگاه برتر ایران در بازه زمانی ۲۰۲۵ ـ ۲۰۲۲
برای درک بهتر وضعیت دانشگاه‌های ایران، روند تغییر رتبه ۷ دانشگاه برتر کشور در رتبه‌بندی سایمگو طی چهار سال اخیر (۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵) را بررسی می‌کنیم:
دانشگاه تهران: در سال ۲۰۲۲ در جایگاه ۷۳۵ جهانی قرار داشت، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۷۳۹ رسید، در سال ۲۰۲۴ با تنزل شدید به رتبه ۸۲۷ رسید و در سال ۲۰۲۵ به رتبه ۱۰۳۰ سقوط کرد.
دانشگاه تربیت مدرس: در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۱۵۴۵ جهانی قرار داشت، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۱۷۹۵ سقوط کرد، در سال ۲۰۲۴ به رتبه ۲۰۱۵ رسید و در سال ۲۰۲۵ با سقوط مجدد به رتبه ۲۷۵۲ تنزل یافت.
دانشگاه صنعتی شریف: در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۲۱۴۶ قرار داشت، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۲۵۴۲ سقوط کرد، در سال ۲۰۲۴ کمی بهبود یافت و به رتبه ۲۰۹۰ رسید، اما در سال ۲۰۲۵ دوباره به رتبه ۳۶۱۴ سقوط کرد.
دانشگاه صنعتی امیرکبیر: در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۲۳۰۱ قرار داشت، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۲۶۷۲ سقوط کرد، در سال ۲۰۲۴ کمی بهبود یافت و به رتبه ۲۵۹۲ رسید و در سال ۲۰۲۵ به رتبه ۲۸۲۲ رسید.
دانشگاه علم و صنعت ایران: در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۲۴۸۷ قرار داشت، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۲۷۷۷ سقوط کرد، در سال ۲۰۲۴ کمی بهبود یافت و به رتبه ۲۵۸۸ رسید و در سال ۲۰۲۵ به رتبه ۳۳۵۹ رسید.
دانشگاه شهید بهشتی: در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۳۹۵۳ قرار داشت، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۴۴۱۵ سقوط کرد، در سال ۲۰۲۴ با بهبود چشمگیر به رتبه ۴۱۵۱ رسید و در سال ۲۰۲۵ به رتبه ۴۷۳۲ رسید.
دانشگاه صنعتی اصفهان: در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۳۹۷۱ قرار داشت، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۴۳۸۶ سقوط کرد، در سال ۲۰۲۴ اندکی بهبود یافت و به رتبه ۴۳۴۸ رسید و در سال ۲۰۲۵ به رتبه ۵۳۶۷ رسید.
این آمارها نشان می‌دهند که روند نزولی دانشگاه‌های ایران در طول چهار سال گذشته یک واقعیت غیرقابل انکار است و نیازمند بررسی دقیق و اتخاذ تدابیر فوری است.
عوامل مؤثر بر افت رتبه دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی سایمگو
تحلیل عوامل مؤثر بر افت رتبه دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی سایمگو نشان می‌دهد که دلایل مختلفی می‌توانند در این روند نقش داشته باشند. به طور مثال: کاهش بودجه پژوهشی، کمبود امکانات و تجهیزات، و عدم توجه به استانداردهای بین‌المللی می‌تواند منجر به کاهش کیفیت پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه‌های ایران شود.
همچنین تخصیص بودجه ناکافی به فعالیت‌های پژوهشی، یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی دانشگاه‌های ایران برای انجام پژوهش‌های با کیفیت و رقابت با دانشگاه‌های برتر جهان است.
در این بین مساله مهاجرت نخبگان، مهاجرت اساتید و دانشجویان نخبه به کشورهای دیگر، باعث از دست رفتن سرمایه‌های انسانی ارزشمند و کاهش توان علمی دانشگاه‌ها می‌شود. تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی نیز می‌تواند مانع از همکاری دانشگاه‌های ایران با دانشگاه‌های معتبر جهان و تبادل دانش و تجربیات شود.
همچنین ضعف مدیریت پژوهشی و عدم وجود استراتژی‌های مدون و کارآمد برای مدیریت پژوهش، می‌تواند باعث اتلاف منابع و کاهش بهره‌وری فعالیت‌های پژوهشی شود.
پیامدهای احتمالی سقوط رتبه دانشگاه‌های ایران
به همین خاطر ادامه روند نزولی دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی می‌تواند پیامدهای منفی متعددی برای کشور به همراه داشته باشد.
کاهش اعتبار علمی کشور: افت رتبه دانشگاه‌ها می‌تواند به کاهش اعتبار علمی کشور در سطح بین‌المللی و کاهش جذابیت دانشگاه‌های ایران برای دانشجویان و محققان خارجی منجر شود.
کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه‌های پژوهشی و فناوری: کاهش رتبه دانشگاه‌ها می‌تواند باعث کاهش تمایل سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های پژوهشی و فناوری در ایران شود.
کاهش کیفیت آموزش و پژوهش: افت رتبه دانشگاه‌ها می‌تواند به کاهش کیفیت آموزش و پژوهش در این مراکز و کاهش توان رقابتی فارغ‌التحصیلان ایرانی در بازار کار بین‌المللی منجر شود.
کاهش همکاری‌های بین‌المللی: افت رتبه دانشگاه‌ها می‌تواند باعث کاهش تمایل دانشگاه‌های معتبر جهان به همکاری با دانشگاه‌های ایرانی و تبادل دانش و تجربیات شود.
راهکارها و پیشنهادات برای بهبود وضعیت دانشگاه‌های ایران
برای بهبود وضعیت دانشگاه‌های ایران و ارتقای جایگاه آن‌ها در رتبه‌بندی‌های جهانی، لازم است تا سیاست‌گذاران و متولیان امر، با بررسی دقیق عوامل مؤثر در این روند نزولی، برنامه‌های جامع و کارآمدی را برای توسعه آموزش عالی و حمایت از پژوهش‌های علمی تدوین و اجرا کنند. برخی از راهکارهای پیشنهادی عبارتند از:
افزایش بودجه پژوهشی: تخصیص بودجه کافی و پایدار به فعالیت‌های پژوهشی، یکی از مهم‌ترین اقدامات برای تقویت بنیه علمی دانشگاه‌ها و انجام پژوهش‌های با کیفیت است.
جذب و حفظ نخبگان: ایجاد شرایط مناسب برای فعالیت اساتید و دانشجویان نخبه در دانشگاه‌ها و جلوگیری از مهاجرت آن‌ها به کشورهای دیگر، یکی از اولویت‌های اصلی در حوزه آموزش عالی باید باشد.
توسعه همکاری‌های علمی بین‌المللی: تسهیل همکاری دانشگاه‌های ایران با دانشگاه‌های معتبر جهان و ایجاد فرصت‌های تبادل دانش و تجربیات، می‌تواند به ارتقای سطح علمی دانشگاه‌ها کمک کند.
تقویت مدیریت پژوهشی: تدوین استراتژی‌های مدون و کارآمد برای مدیریت پژوهش، می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری فعالیت‌های پژوهشی و ارتقای کیفیت پژوهش‌های انجام شده شود.
توسعه زیرساخت‌های پژوهشی: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پژوهشی و تجهیز دانشگاه‌ها به امکانات و تجهیزات پیشرفته، یکی از ضروریات برای انجام پژوهش‌های پیشرفته و رقابت با دانشگاه‌های برتر جهان است.
تأکید بر کیفیت پژوهش‌ها: تشویق پژوهشگران به انجام پژوهش‌های با کیفیت بالا و انتشار آن‌ها در مجلات معتبر بین‌المللی، می‌تواند به ارتقای سطح علمی دانشگاه‌ها کمک کند.
توسعه ارتباط با صنعت: ایجاد ارتباط نزدیک بین دانشگاه‌ها و صنعت و تشویق پژوهشگران به انجام پژوهش‌های کاربردی و تجاری‌سازی نتایج پژوهش‌ها، می‌تواند به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کمک کند.
در آخر…
سقوط آزاد دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی سایمگو ۲۰۲۵، زنگ خطری جدی برای نظام آموزش عالی کشور است. برای جلوگیری از این روند نزولی و ارتقای جایگاه دانشگاه‌های ایران در سطح بین‌المللی، لازم است تا سیاست‌گذاران و متولیان امر، با اتخاذ تدابیر فوری و اجرای برنامه‌های جامع و کارآمد، به رفع مشکلات ساختاری و مدیریتی در این حوزه بپردازند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پژوهشی، جذب و حفظ نخبگان، توسعه همکاری‌های بین‌المللی، تقویت مدیریت پژوهشی و تأکید بر کیفیت پژوهش‌ها، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به بهبود وضعیت دانشگاه‌های ایران کمک کنند. در غیر این صورت، ادامه این روند می‌تواند پیامدهای منفی بلندمدتی برای توسعه علمی و اقتصادی کشور به همراه داشته باشد.
انتهای پیام/
