از سقوط تا صعود؛ مسیر پرچالش دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی QS ۲۰۲۵

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ رتبه‌بندی QS یکی از معتبرترین رتبه‌بندی‌های جهانی دانشگاه‌ها است که توسط موسسه‌ی QS هر سال منتشر می‌شود و این رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی را بر اساس معیار‌های مختلفی ارزیابی و دسته‌بندی می‌کند؛ رتبه‌بندی دانشگاهی کیو. اس جزو معتبرترین نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی است که هر سال توسط شرکت کاکارلی سیموندز منتشرمی شود.

معیار‌های اصلی رتبه‌بندی QS

معیار‌های اصلی رتبه بندی کیو. اس عبارت است از اعتبار آکادمیک با سهم ۴۰٪ در رتبه‌بندی، این معیار بر اساس نظرسنجی از اساتید و پژوهشگران سراسر جهان انجام می‌شود و اعتبار در میان کارفرمایان با سهم ۱۰٪، این معیار میزان اعتبار فارغ‌التحصیلان هر دانشگاه در بازار کار را می‌سنجد؛ نسبت تعداد دانشجو به تعداد اعضای هیات علمی که با سهم ۲۰٪، نشان‌دهنده‌ی کیفیت آموزشی و توجه به نیاز‌های دانشجویان است و تعداد ارجاعات به ازای هر عضو هیئت علمی با سهم ۲۰٪، این شاخص به ارزیابی میزان تولید علمی دانشگاه از نظر تعداد ارجاعات به مقالات علمی منتشر شده توسط اعضای هیئت علمی می‌پردازد. همچنین؛ نسبت اعضای هیئت علمی بین‌المللی با سهم ۵٪، این شاخص تنوع ملیتی اعضای هیئت علمی دانشگاه را ارزیابی می‌کند و نسبت دانشجویان بین‌المللی با سهم ۵٪، این شاخص تنوع ملیتی دانشجویان دانشگاه را نشان می‌دهد.

در این رتبه‌بندی، دانشگاه­‌های جهان در ۵۵ موضوع در قالب ۵ حیطه کلان هنر و علوم انسانی، مهندسی و فناوری، علوم زیستی و پزشکی، علوم طبیعی و نیز علوم اجتماعی و مدیریت مورد ارزیابی قرار گرفتند. از کشور جمهوری اسلامی ایران ۹۰ گروه آموزشی از ۱۷ دانشگاه در ۲۱ رشته موضوعی حضور دارند و دانشگاه‌های جمهوری اسلامی ایران در ۳ حیطه مهندسی و فناوری، پزشکی و علوم زیستی و علوم طبیعی دارای رتبه در بین دانشگاه‌های برتر دنیا شده‌اند.

بررسی رتبه دانشگاه‌های ایران در ۵ حیطه کلی 

دانشگاه تهران از رتبه ۳۴۶ در سال ۲۰۲۴ به رتبه ۲۸۰ در سال ۲۰۲۵ و  دانشگاه صنعتی شریف از رتبه ۲۹۲ به رتبه ۴۰۱_۴۵۰ ارتقا یافته است. دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه علم و صنعت ایران به رتبه‌های جدیدی وارد شده‌اند. حوزه پزشکی و علوم زیستی دانشگاه علوم پزشکی تهران از ۲۵۸ به ۲۹۰ افت کرده است. دانشگاه‌های علوم پزشکی مشهد، ایران، شیراز و تبریز همچنان در رتبه‌های ۴۵۱-۵۰۰ و ۵۰۱-۵۵۰ قرار دارند.

حوزه علوم طبیعی دانشگاه تهران از ۳۴۴ به 401_450  رشد کرده است. دانشگاه صنعتی شریف نیز پیشرفت داشته است و در حوزه‌های علوم طبیعی و مهندسی و فناوری برخی دانشگاه‌ها رشد کرده‌اند. برخی دانشگاه‌ها مانند صنعتی شریف رشد قابل قبولی داشته‌اند، اما در پزشکی و علوم زیستی دانشگاه‌های کشور افت محسوسی داشته‌اند.

بررسی عملکرد دانشگاه‌های برتر ایران در حوزه‌های کلی

بررسی وضعیت دانشگاه‌های ایران در رشته‌های تخصصی

رشته مهندسی نفت در دانشگاه تهران با رتبه ۲۲ جهانی همچنان بهترین دانشگاه کشور در این رشته است و سایر دانشگاه‌های ایران در رتبه‌های ۱۰۱-۱۵۰ و ۱۵۱-۱۷۵ قرار دارند و در رشته مهندسی برق و مکانیک دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران رشد داشته‌اند و در بازه ۲۰۱-۲۵۰ قرار گرفته‌اند و دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز بهبود رتبه داشته است؛ همچنین در رشته  مهندسی شیمی و عمران؛ دانشگاه تهران، شریف، امیرکبیر و علم و صنعت همچنان در بازه ۲۰۱-۳۰۰ قرار دارند و در رشنه علوم کامپیوتر و سامانه‌های اطلاعاتی  دانشگاه تهران و صنعتی شریف پیشرفت کرده‌اند و در بازه ۱۵۱-۲۰۰ قرار دارند و در نهایت در رشته مدیریت و علوم اجتماعی؛   دانشگاه‌های ایران در این بخش چندان رقابتی عمل نکرده‌اند و در بازه ۶۰۱-۶۵۰ قرار دارند. همچنین؛ رشته‌هایی مانند مهندسی نفت، برق، مکانیک و علوم کامپیوتر پیشرفت داشته‌اند، اما در رشته‌های مدیریت، علوم اجتماعی و برخی رشته‌های علوم پزشکی افت داشته‌اند یا بدون تغییر باقی مانده‌اند.

تحلیل دلایل تغییرات در رتبه دانشگاه‌های ایران

عوامل منفی که باعث کاهش رتبه برخی دانشگاه‌ها شده‌اند عبارت از کاهش بودجه پژوهشی و تحقیقاتی؛ کاهش همکاری‌های بین‌المللی و کیفیت پایین برخی مقالات علمی؛ عدم حضور برخی دانشگاه‌های ایرانی در موضوعات جدید و بین‌رشته‌ای شده‌اند. از طرفی؛ عوامل مثبت که به رشد برخی دانشگاه‌ها کمک کرد عبارت از افزایش کیفیت پژوهش در برخی دانشگاه‌های برتر مانند شریف و تهران و سرمایه‌گذاری بیشتر در حوزه‌های مهندسی و فناوری همچنین بهبود همکاری‌های علمی در برخی دانشگاه‌ها است.

پیشنهادات برای بهبود رتبه دانشگاه‌های ایران

افزایش کیفیت تحقیقات و مقالات علمی و تمرکز روی انتشار مقالات در ژورنال‌های باکیفیت (Q۱ و Q۲) به‌جای صرفاً افزایش تعداد مقالات و تشویق اساتید و پژوهشگران برای انتشار مقالات با تعداد استناد بالا از طرفی تقویت همکاری‌های بین‌المللی و ایجاد تفاهم‌نامه‌های علمی با دانشگاه‌های معتبر جهان؛ جذب اساتید و پژوهشگران خارجی برای تدریس و همکاری و افزایش بودجه پژوهشی و حمایت مالی از دانشگاه‌ها همچنین افزایش بودجه تحقیقات برای پروژه‌های کلان علمی و حمایت بیشتر از دانشجویان دکتری و پژوهشگران جوان و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های استراتژیک مانند هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی و فناوری‌های نوظهور و ایجاد دانشکده‌های تخصصی در این حوزه‌ها و تشویق به تحقیقات بین‌رشته‌ای و بهبود نظام آموزش و توسعه مهارت‌های دانشجویان؛ ارائه آموزش‌های مهارتی و عملی برای افزایش اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان و طراحی برنامه‌های درسی به‌روزتر بر اساس نیاز‌های جهانی از جمله پیشنهادات مهم برای بهبود رتبه دانشگاه های ایران بوده است.

ایران در مسیر پیشرفت یا پسرفت؟

بررسی نتایج رتبه‌بندی QS ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که وضعیت علمی دانشگاه‌های ایران در سطح بین‌المللی با نوساناتی همراه بوده است. در حالی که برخی دانشگاه‌ها، به‌ویژه صنعتی شریف، جایگاه بهتری در این رتبه‌بندی کسب کرده‌اند، افت رتبه دانشگاه تهران و برخی دانشگاه‌های علوم پزشکی، میانگین کلی رتبه علمی کشور را تحت تأثیر قرار داده است و  کارشناسان معتقدند که این تغییرات بیانگر لزوم بازنگری در سیاست‌های علمی و آموزشی کشور است. تقویت زیرساخت‌های پژوهشی، افزایش ارتباطات بین‌المللی و تمرکز بر تولید علم باکیفیت می‌تواند مسیر پیشرفت دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی را هموار کند.