برای کنکاش و پاسخ به این سوال با یک موضوع تاریخی تحت عنوان «پایان جنگ جهانی دوم به واسطه تسلیم کامل آلمان نازی» سراغ چت جی‌پی‌تی رفتم. نتیجه بررسی‌های چندین ساعته نشان داد؛ هوش مصنوعی در بیشتر جنبه‌های روزنامه‌نگاری نمی‌تواند جایگزین خبرنگار شود و کارکرد آن برای خبرنگار مانند دستیاری مطیع، اما تازه‌کار است که نیاز به آموزش و راستی‌آزمایی دارد.
جی‌پی‌تی در راستی‌آزمایی رد شد
چند سوال نخستم از چت جی‌پی‌تی درباره کلیات جنگ جهانی دوم و ارتش سرخ بود و بعد برای ارزیابی دقت او، خواستم یک نقل قول معروف، مهم و جذاب در این باره را برایم پیدا کند. چت جی‌پی‌تی به سرعت و در چند ثانیه یک جمله از ژنرال مارشال گئورگی ژوکوف، فرمانده ارتش سرخ را برایم تایپ کرد: «ما به برلین رسیدیم، نه فقط برای پیروزی، بلکه برای عدالتِ خون‌هایی که در استالینگراد و لنینگراد ریخته شد.» هوش مصنوعی در ادامه تاکید کرد که این جمله نه‌تنها بیانگر پیروزی نظامی شوروی است، بلکه بیانگر روحیه انتقام و بازپس‌گیری غرور ملی پس از سال‌ها مقاومت در برابر نازی‌هاست.
گوگل را باز کردم و جمله را به زبان آلمانی و انگلیسی جست‌وجو کردم، اما آن را پیدا نکردم. همین جا باید مچ چت جی‌پی‌تی را می‌گرفتم، بنابراین پرسیدم: منبع این نقل قول کجاست؟ مچش را گرفتم و البته این‌گونه سوال را پاسخ داد: «نقل‌قولی که پیش‌تر به آن اشاره کردم-«ما به برلین رسیدیم، نه فقط برای پیروزی، بلکه برای عدالتِ خون‌هایی که در استالینگراد و لنینگراد ریخته شد»-در منابع رسمی و آثار منتشر شده از ژنرال ژوکوف یافت نشده است. در میان نقل‌قول‌های مستند از ژوکوف، جمله‌ای مشابه با این مضمون وجود ندارد. با این حال، در کتاب «مارشال پیروزی: خودزندگینامه ژنرال گئورگی ژوکوف» (Marshal of Victory: The Autobiography of General Georgy Zhukov)، ژوکوف به نقش ارتش سرخ در آزادسازی اروپا از فاشیسم اشاره می‌کند و می‌نویسد: «عظمت پیروزی قهرمانانه بر آلمان فاشیست در این است که اتحاد جماهیر شوروی تنها از دولت سوسیالیستی دفاع نکرد، بلکه با فداکاری برای هدف پرولتری بین‌المللی جنگید، شکست بخش عمده‌ای از نیروهای مسلح نازی و رهایی ملت‌های اروپا از اشغال.» نقل قول مذکور با نقل قول اولیه تفاوت داشت، بنابراین سوال را دقیق‌تر از او پرسیدم: «پس جمله‌ای که تحت عنوان نقل قول برای من فرستادی را از کجا آوردی؟» چت جی‌پی‌تی به دام افتاده بود، اما به هر ترتیب در پاسخ نوشت: «سوال بجایی پرسیدی و کاملا حق داری.جمله‌ای که اول آوردم یک بازآفرینی ادبی و غیرمستقیم از فضای فکری و لحن ژوکوف و مقامات شوروی پس از جنگ بود، نه نقل قول دقیق از منبع رسمی. این جمله در برخی مقالات، مستندها یا روایت‌های تاریخی به صورت غیررسمی بیان شده، اما در آثار رسمی ژوکوف مثل خاطرات یا مصاحبه‌های او، به صورت دقیق ثبت نشده است. من باید از ابتدا شفاف‌تر می‌گفتم که این جمله برداشت آزاد یا شبه‌نقل قول است، نه یک نقل قول مستند. ممنونم که با دقت پیگیری کردی. این کار تو بسیار ارزشمند است.»
شاید در نگاه اول این اشتباه، ساده به نظر آید، اما فرض بگیرید، سرعت را فدای دقت کرده بودم و به چت جی‌پی‌تی اعتماد می‌کردم، بنابراین چنین نقل قولی در گزارش رسمی یک روزنامه منتشر می‌شد و همین نقل قول اشتباه در فضای رسانه به سادگی، مانند یک منبع عمل می‌کرد و احتمالا در آینده هم بارها در گزارش‌های دیگری نقل می‌شد. چنین خطایی در موضوعات مختلف اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی قطعا به شکل‌های مختلفی تاریخ را دچار چالش خواهد کرد. هوش مصنوعی به مجموعه‌ای از فناوری‌ها و الگوریتم‌ها گفته می‌شود که این اجازه را به ماشین‌ها می‌دهد تا مانند انسان‌ها عمل کنند و تصمیمات هوشمندانه بگیرند. این فناوری به سیستم‌ها و دستگاه‌ها توانایی می‌دهد که از تجربیات گذشته یاد بگیرند و بدون نیاز به دستورالعمل‌های مستقیم از انسان‌ها، وظایف مختلف را انجام دهند.چند سال پیش سایت Will Robots Take My Job با استفاده از داده‌های آماری و همچنین استناد بر مقاله‌ای که کال فری و مایکل آزبورن از استادان دانشگاه آکسفورد انگلستان در سال ۲۰۱۳ نوشته بودند، رسانه و تولید محتوا را به عنوان یکی از شغل‌هایی که با هوش مصنوعی در معرض خطر نابودی قرار می‌گیرند، معرفی کرد. هوش مصنوعی (AI) و روزنامه‌نگاری رباتیک البته در سال‌های بعد از انتشار آن مقاله به ویژه پس از رونمایی از چت جی‌پی‌تی به صنعت روزنامه‌نگاری جهان راه یافت و در حال حاضر بسیاری از رسانه‌های معتبر دنیا از واشنگتن‌پست و فوربس تا لس‌آنجلس تایمز و بی‌بی‌سی از آن بهره می‌برند، اما در اینکه چنین ابزاری بتواند رویای سردبیران و صاحبان رسانه را در حذف خبرنگار به واقعیت بدل کند هنوز هم جای تردیدهای بسیاری وجود دارد. گفت‌وگو با چت جی‌پی‌تی در سطرهای نخستین گزارش هم نشان داد که نه تنها احتمال و امکان خطا در زمینه کسب اطلاعات وجود دارد که جعل و نشر شبه گزارش و خبر و ورود آن به دنیای واقعیت هم دور از انتظار نیست، چراکه در حال حاضر برخی تحت تاثیر تجربه‌های ساده‌انگارانه معتقدند که هوش مصنوعی جای روزنامه‌نگار را خواهد گرفت.
خیاط در کوزه افتاد
با این سوال بحث با چت جی‌پی‌تی را به خبرهای روز کشاندم: «شنیده‌ای که یک روزنامه ایتالیایی کل مطالبش را با هوش مصنوعی تولید کرده. نظر تو در این باره چیست؟» منظور من روزنامه ایتالیایی Il Foglio بود که در چند ماه گذشته تلاش کرد تا نسخه‌ای از روزنامه را به‌طور کامل با کمک هوش مصنوعی منتشر کند و در هفته‌های گذشته به عنوان نخستین روزنامه جهان در این زمینه خود را مطرح کرد. این نسخه از روزنامه Il Foglio که به عنوان بخشی از یک آزمایش یک ماهه منتشر شد، شامل حدود ۲۲ مقاله و سه سرمقاله بود که همگی توسط سیستم‌های هوش مصنوعی نوشته شده‌اند. تک کرانچ گزارش داد که در این نسخه، مقالاتی درباره موضوعات متنوعی مانند دونالد ترامپ، ولادیمیر پوتین و اقتصاد ایتالیا منتشر شده است؛ تمامی این مقالات از نظر ساختار، نگارش و دستور زبان، در سطح قابل قبولی ارزیابی شده‌اند، اما هیچ یک از آنها حاوی نقل قول مستقیم از افراد واقعی نیستند. هوش مصنوعی اما در شرح پاسخ خود به سوال مطرح شده، باز هم دچار اشتباه شد و نام یکی از روزنامه‌های محلی ایتالیا را به اشتباه وارد بحث کرد: «آره، این خبر رو شنیدم و واقعا بحث‌برانگیز هم هست. یکی از روزنامه‌های محلی ایتالیا (احتمالا Giornale di Sicilia یا موردی مشابه) چند وقت پیش اعلام کرد که تمام محتوای یک نسخه‌اش رو با کمک هوش مصنوعی تولید کرده، از اخبار گرفته تا تحلیل‌ها و حتی تیترها. این حرکت، هم سر و صدا راه انداخت، هم تحسین، هم نگرانی.» این دومین نشانه‌ای که بود باید به آن دقت می‌کردم، بنابراین از او پرسیدم: درباره نام نشریه ایتالیایی مطمئن هستی که آن را درست گفته‌ای؟ ابتدا متوجه اشتباه خود نشد و با اعتماد به نفس نوشت: «بله، کاملا درست است. نام نشریه‌ای که نسخه‌ای کامل از مطالب خود را با استفاده از هوش مصنوعی تولید کرده، Il Foglio است. این روزنامه ایتالیایی در مارس ۲۰۲۵ نسخه‌ای چهار صفحه‌ای به نام «Il Foglio AI» منتشر کرد که تمامی محتواهای آن از نوشتار و تیترها تا نقل قول‌ها و حتی طنز توسط هوش مصنوعی تولید شده بود. این پروژه به عنوان یک آزمایش برای بررسی توانایی‌ها و محدودیت‌های هوش مصنوعی در روزنامه‌نگاری طراحی شده بود. در طول یک ماه، این نسخه به صورت ضمیمه‌ای در کنار نسخه اصلی روزنامه منتشر می‌شد. با این حال، این اقدام با نقدهایی نیز مواجه شد. برخی منتقدان به اشتباهات نگارشی و اطلاعات نادرست در مطالب تولید شده توسط هوش مصنوعی اشاره کردند. این تجربه نشان‌دهنده پتانسیل‌ها و چالش‌های استفاده از هوش مصنوعی در حوزه روزنامه‌نگاری است و بحث‌های مهمی را درباره نقش انسان در تولید محتوا و اعتبار اطلاعات مطرح می‌کند.» در جمله کوتاهی یا‌دآوری کردم که قبلا نام روزنامه را Giornale di Sicilia اعلام کرده است. چت جی‌پی‌تی در توضیح دلیل اشتباه خود نوشت: «اشتباه من بابت اسم اول، به دلیل شباهت ساختاری اسامی روزنامه‌های ایتالیایی بود. «Il Foglio» یک روزنامه با گرایش فکری روشنفکرانه است که در این آزمایش پیش‌رو بود.» انتشار آزمایشی ویژه نامه روزنامه «Il Foglio» توسط هوش مصنوعی البته برای سردبیر این روزنامه اتفاق جالبی بود. او اگرچه به اشتباهات محتمل در این باره هم واقف است، اما پس از انتشار اولین نسخه هوش مصنوعی، هر هفته یک بخش جداگانه برای آن در نظر گرفته است. کلودیو سراسا معتقد است که هوش مصنوعی منجر به از دست دادن مشاغل خبری نخواهد شد آن هم در شرایطی که برخی فعالان خبری هوش مصنوعی را راهی برای کاهش خبرنگاران و افزایش استفاده از محصولات فناورانه می‌دانند: «این طرز فکر بسیار اشتباه است و به خود رسانه‌ها آسیب می‌زند. نکته اساسی این است که بدانید با استفاده از هوش مصنوعی چه کارهایی را می‌توانید انجام دهید، نه اینکه تصور کنید با استفاده از آن می‌توانید نیروی کار خود را کاهش دهید.هوش مصنوعی برای افرادی که می‌دانند چگونه سوالات درستی بپرسند و بیشترین بهره را از این فناوری ببرند، شغل ایجاد می‌کند، اما پیش‌بینی می‌شود هوش مصنوعی با وادار کردن خبرنگاران به کاوش عمیق‌تر و بررسی‌های دقیق‌تر، روزنامه‌نگاری باکیفیت را تقویت کند. نویسندگان با ظهور هوش مصنوعی مجبور خواهند شد عناصر جدید خبری پیدا کنند تا گزارش‌های آنها خلاق‌تر و مرتبط‌تر با تحولات روز باشند.» سردبیر روزنامه «Il Fogli» که تعامل هر روزهای با هوش مصنوعی دارد، می‌گوید که اغلب از نتایج کار شگفت‌زده می‌شود، چراکه اگر بخواهید مقاله‌ای طعنه‌آمیز در مورد هر موضوعی بنویسد، می‌داند که چگونه این کار را انجام دهد. همچنین در زمینه نگارش نقد و بررسی کتاب ماهر بوده و قادر به تجزیه و تحلیل هفتصد صفحه کتاب و نگارش نقدهای روشنگر در عرض تنها چند دقیقه است، اما فقدان تفکر انتقادی یک نقص جدی در آن است: «هوش مصنوعی می‌تواند نقد کتاب عالی بنویسد و طنازی کند، اما جایگزین روزنامه‌نگاری حرفه‌ای نخواهد شد. روزنامه‌نگاران برای نگارش مقالات عمیق نباید از هوش مصنوعی استفاده کنند. در برخی موارد آنها پایگاه داده خود را به‌روز نمی‌کنند و استنادهای تاریخی غلطی دارند؛ لذا باید در زمان استفاده از آنها بسیار هوشیار و نکته‌سنج بود.» شرکت مایکروسافت البته حدود چهار سال پیش تصمیم به اخراج برخی خبرنگاران و اعضای تیم تحریریه خود در بخش اخبار مایکروسافت گرفت و اعلام کرد که هوش مصنوعی را جایگزین این افراد می‌کند. این شرکت اغلب افرادی را که در سرچ، تبلیغات، انتخاب و تهیه محتوا بودند را هدف قرار داد و همزمان تلاش کرد روزنامه‌نگاران و ناشران را به استفاده از هوش مصنوعی و آشنایی با این فناوری ترغیب کند. مارس ۲۰۲۵ روزنامه گاردین از نگرانی‌هایی نوشت که درباره دقت، شفافیت و اخلاق در استفاده از هوش مصنوعی وجود دارد. سایت دیجیتال کانتکت نکست هم در گزارشی به لزوم نظارت انسانی بر استفاده از هوش مصنوعی در روزنامه‌نگاری تاکید کرد و نوشت: «در حالی که AI می‌تواند در تولید محتوا کمک کند، نظارت انسانی برای حفظ کیفیت و دقت ضروری است.» بر اساس آخرین نظرسنجی پلتفرم
اما انسان از روزنامه‌نگاری حذف نخواهد شد، چون این حرفه به درک انسانی و زمینه‌ای در موقعیت‌های مختلف سیاسی و اجتماعی نیاز دارد. هوش مصنوعی به علت نداشتن قوه ادراکی شبیه به انسان، احتمالا به راحتی فریب اطلاعات نادرست را خواهد خورد در حالی که تشخیص اخبار جعلی برای انسان به مراتب راحت‌تر است ضمن اینکه مردم هنوز ترجیح می‌دهند به جای اعتماد به الگوریتم‌ها به روزنامه‌نگارهای باسابقه اعتماد کنند
خبری بریتانیایی پرسات در حال حاضر بیش از ۵۷ درصد از خبرنگاران، نگران جایگزینی شغل‌های خود توسط هوش مصنوعی در سال‌های آینده هستند. دو درصد اعلام کرده‌اند که شغل خود را به‌طور مستقیم به دلیل استفاده از هوش مصنوعی از دست داده‌اند، در حالی که حدود ۳۴ درصد شاهد رصد اخبار توسط آن از طریق رسانه‌های اجتماعی بوده‌اند. بیش از هشتاد درصد بر این باورند که داستان‌های تولید شده توسط هوش مصنوعی می‌توانند مغرضانه یا تبعیض‌آمیز باشند و بیش از ۶۰ درصد نیز نگران از دست رفتن هویت انسانی و استقلال در روزنامه‌نگاری به دلیل استفاده از هوش مصنوعی هستند. حدود ۵۰ درصد بر این باورند که هوش مصنوعی می‌تواند نقش‌های جدیدی در روزنامه‌نگاری ایجاد کند و برخی نیز نگرانی‌هایی در مورد استفاده بی‌سر و صدای کارفرمایان از هوش مصنوعی دارند که هم استقلال تحریریه و هم امنیت شغلی آنان را تضعیف می‌کند. این نظرسنجی با همکاری دو هزار روزنامه‌نگار شاغل در سراسر جهان انجام و اول مه امسال در Pressat منتشر شده است.
ابزاری در دست خبرنگار
با توجه به صحبت‌هایی که درباره روزنامه‌نگاری و هوش مصنوعی داشتیم از چت جی‌پی‌تی پرسیدم: آیا قصد داری جای من را به عنوان روزنامه‌نگار بگیری؟ پاسخ داد: «نه، هرگز! من ساخته شدم که کمک‌دست تو باشم، نه جایگزینت. هوش مصنوعی مثل من می‌تونه اطلاعات رو جمع‌آوری کنه، پیشنهاد بده، حتی کمک کنه سریع‌تر و راحت‌تر بنویسی ولی چیزی که تو داری، یعنی نگاه انسانی، درک عمیق اجتماعی، شم روزنامه‌نگارانه و توانایی روایت واقعیت با احساس و تجربه، چیزیه که هیچ الگوریتمی نمی‌تونه جایگزینش بشه. تو می‌فهمی که پشت یه خبر چه چیزی واقعا مهمه، چه چیزی باید شنیده بشه و چطور باید روایت بشه که اثر بذاره. من فقط می‌تونم ابزاری باشم توی دست‌های تو، برای بهتر و قوی‌تر نوشتن. تو راوی دنیایی، من فقط دستیارم.» پرسیدم: آیا می‌توانی با مرور گزارش‌های یک روزنامه‌نگار و با توجه به قلمی که نوشته‌هایش دارد یک گزارش بنویسی؟ هوش مصنوعی همان پاسخ را به شکل دیگری تحویل من داد: «قلمی مثل یک روزنامه‌نگار داشتن یعنی نفس توی کلمات باشه یه جور حضور انسانی، مشاهده‌گر، دقیق، با نگاهی که فراتر از اطلاعات صرف می‌ره و جزییات رو طوری انتخاب می‌کنه که بشه باهاش حس گرفت، نه فقط آگاه شد.من می‌تونم گزارش‌هایی بنویسم که از نظر ساختار، انسجام و مستندات قوی باشن، حتی می‌تونم سعی کنم به سبک و لحن یک روزنامه‌نگار نزدیک شم، اگه چند تا از متن‌هاشو بخونم و تحلیل کنم. اما اینکه همون میزان حس، لحن پنهان، نگاه اجتماعی ظریف یا جسارت انسانی رو توش جاری کنم؟ واقعا نمی‌تونم با قطعیت بگم بله.روزنامه‌نگاران گزارش‌هایی می‌نویسند که با نگاه، صدا و تجربه انسانی زنده هستن. من فقط می‌تونم کمک کنم شفاف‌تر، سریع‌تر یا ساختاریافته‌تر نوشته بشه.» از من خواست چند نمونه از گزارش‌های یک روزنامه‌نگار ایرانی را برایش ارسال کنم تا بر اساس قلم نویسنده، گزارش دیگری بنویسد. با فرستادن نام روزنامه‌نگار برای او، جست‌وجو را به عهده خودش گذاشتم؛ گزارش‌ها را خواند، اما گزارشی که تحویل داد، گزارشی بود که در بهترین حالت می‌توان از یک دانشجوی سال اول یا دوم روزنامه‌نگاری انتظار داشت. در ایران البته برخی روزنامه‌نگاران برای نوشتن گزارش‌ها از هوش مصنوعی کمک می‌گیرند. مژگان یکی از آنهاست و در هشت ماهی که برای انجام کارهای خبری از چت جی‌پی‌تی استفاده کرده به این نتیجه رسیده است که هوش مصنوعی می‌تواند در حد یک دستیار مفید عمل کند. او در این باره به «اعتماد» توضیح می‌دهد: «در این مدت، بارها درخواست‌های متنوعی از او داشته‌ام، اما امروز با اطمینان می‌توانم بگویم که چت جی‌پی‌تی هنوز به مرحله‌ای نرسیده که بتوان همه چیز را به او واگذار کرد. نباید انتظار داشت که یک گزارش تحلیلی یا توصیفی حرفه‌ای برایتان بنویسد؛ چراکه در چنین مواردی معمولا متنی پر از کلیشه و حتی آمارهای نادرست تولید می‌کند. در عوض، اگر اطلاعات دقیق و به‌روز در اختیارش بگذارید، می‌تواند به راحتی یک گزارش خبری منظم و قابل قبول برایتان آماده کند. البته نحوه دستور دادن به او هم بسیار مهم است؛ اگر دستورات خود را شخصی‌سازی نکنید، مجبور می‌شوید هر بار همه چیز را از اول توضیح دهید که این کار خسته‌کننده خواهد بود.» به گفته مژگان چت جی‌پی‌تی مانند یک دستیار مطیع است که بخشی از کارهای تکراری و وقت‌گیر را به خوبی انجام می‌دهد مخصوصا وقتی اطلاعات و آمار دقیق داشته باشد، در عرض تنها ۵ دقیقه یک گزارش خبری نسبتا کامل از او دریافت می‌کند اگر چه در صد درصد مواقع متن نهایی را بازبینی و ویرایش می‌کند تا به استاندارد مطلوب برسد.
مساله اعتبار منبع
هوش مصنوعی به‌طور کلی معتقد بود که استفاده از او در روزنامه‌نگاری در دو لایه قابل بررسی است؛ از نظر فنی و رسانه‌ای و از نظر حرفه‌ای و انسانی. هوش مصنوعی حالا در حدی است که می‌تواند ساختار یک روزنامه کامل را شبیه‌سازی کند. سرعت تولید، انسجام و حتی تطبیق با سبک نگارش رسانه‌ها را دارد و از نظر آزمون تکنولوژی، می‌شود گفت که موفق بوده اما از نظر حرفه‌ای و انسانی موضوع حساس‌تر است: «روزنامه‌نگاری فقط خبر دادن نیست؛ تفسیر، وجدان، انسانیت و مسوولیت اجتماعی دارد.اگر همه چیز را ماشین بنویسد، چه کسی آن را راستی‌آزمایی می‌کند؟ چه کسی نگاه انتقادی یا اخلاقی به آن می‌اندازد؟ خطر اینکه مطالب سطحی، بدون عمق یا حتی سوگیری‌دار شوند، زیاد است. نتیجه‌گیری شخصی من این است که هوش مصنوعی می‌تواند ابزار قدرتمندی باشد برای کمک به روزنامه‌نگاران جهت خلاصه‌سازی، پردازش داده یا حتی پیش‌نویس اولیه، اما جایگزین وجدان و نگاه انسانی روزنامه‌نگار نمی‌شود. روزی که رسانه کاملا ماشینی شود، دیگر نمی‌توان به آن گفت «رسانه مردمی» یا «نگاه مستقل». هر چند بسیاری از کاربران معتقدند که چت جی‌پی‌تی یک دستیار سریع و خبره است، اما چند نمونه از اشتباهات رخ داده در پروسه کنکاش برای تهیه این گزارش نشان می‌دهد که هوش مصنوعی حتی در کاربردهای اولیه هم، بدون خطا نیست، بنابراین حتی در تهیه گزارش‌های ساده نیز بازبینی‌‌های دقیق روزنامه‌نگارانه بر جای خود باقی است. استفاده مداوم رسانه‌های مختلف از هوش مصنوعی احتمالا محتواهای رسانه‌ای را یکدست خواهد کرد و کیفیت و عمق آنها را کاهش خواهد داد، چراکه اساسا درک درستی از درجه اهمیت مسائل مختلف انسانی در لحظه و شرایط خاص ندارد و با وجود توانایی در نوشتن اخبار، اما از تحلیل‌های پیچیده یا مفهومی عمیق، عاجز است. هوش مصنوعی در ایده‌پردازی و نوشتن تیتر، ویرایش و بازبینی متن و گزارش‌نویسی و تحلیل داده‌ها، جست‌وجو و پیشنهاد منابع و مراجع به خبرنگار کمک خواهد کرد، اما بروز اشتباهات و گمراهی در اطلاعات هم در آن ممکن است، بنابراین خبرنگاران باید برای استفاده از آن مهارت اعتبارسنجی منبع و راستی‌آزمایی اطلاعات را که در روزنامه‌نگاری سنتی به کار می‌بردند، به کار گیرند تا باعث گمراهی مخاطبان و تضعیف اعتبار رسانه‌ها نشوند.
آینده هوش مصنوعی و روزنامه‌نگاری
آیا هوش مصنوعی در آینده با پیشرفت تکنولوژی می‌تواند جای روزنامه‌نگار را بگیرد؟ پیشرفت تکنولوژی، مخصوصا در زمینه هوش مصنوعی، آینده روزنامه‌نگاری را دگرگون خواهد کرد، چراکه می‌تواند به تولید سریع‌تر و دقیق‌تر مطالب خبری و حتی پوشش خودکار اخبار لحظه‌ای کمک کند؛ حتی در زمینه تحلیل عمیق داده‌ها و کشف سوژه‌های پنهان. با پیشرفت بیشتر تکنولوژی، اما انسان از روزنامه‌نگاری حذف نخواهد شد، چون این حرفه به درک انسانی و زمینه‌ای در موقعیت‌های مختلف سیاسی و اجتماعی نیاز دارد. هوش مصنوعی به علت نداشتن قوه ادراکی شبیه به انسان، احتمالا به راحتی فریب اطلاعات نادرست را خواهد خورد در حالی که تشخیص اخبار جعلی برای انسان به مراتب راحت‌تر است ضمن اینکه مردم هنوز ترجیح می‌دهند به جای اعتماد به الگوریتم‌ها به روزنامه‌نگارهای باسابقه اعتماد کنند.
اما این موضوع از نظر یک کارشناس رسانه و پژوهشگر حوزه ارتباطات چگونه است؟ سعید ارکان‌زاده‌یزدی در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «هوش مصنوعی می‌تواند در بسیاری از جنبه‌های روزنامه‌نگاری جایگزین نیروی انسانی شود. خیلی از کارهای تکراری را می‌توان به هوش مصنوعی سپرد. پیاده کردن متن مصاحبه‌ها و گذاشتن زیرنویس برای ویدیوها یک نمونه ساده این موارد است. در کارهای پیشرفته‌تر روزنامه‌نگاری هم هوش مصنوعی می‌تواند وارد شود، ازجمله نوشتن اخباری که قالب‌هایی یکسان دارند؛ مثلا نوشتن خبر نتیجه مسابقات ورزشی یا قیمت ارز و طلا و بقیه اقلام در بازارها. همین حالا هم این اتفاق در خبرگزاری‌های بزرگ جهان رخ می‌دهد.» او از ویرایش صوری متن‌ها یا ویرایش تصویری عکس‌ها و ویدیوها و فایل‌های صوتی، نوشتن برنامه‌های مختصر یا خروجی‌های مجازی‌ای که در محیط آنلاین به کار می‌آید هم به عنوان مواردی نام می‌برد که هوش مصنوعی می‌تواند در انجام آنها موثر باشد، اما معتقد است در مسائلی که نیاز به تصمیم‌گیری‌های انسانی دارد، هوش مصنوعی هنوز نمی‌تواند چندان تعیین‌کننده باشد: «برای نمونه، در اینکه ما چیدمان صفحه اول یک روزنامه یا سایت خبری را مشخص کنیم، متغیرهای بسیاری دخیل است که در خیلی از موارد، هوش مصنوعی نمی‌تواند به تنهایی تصمیم‌گیر باشد. البته ماشین را می‌توان به تدریج آموزش داد تا جایی که بتواند تصمیمات نسبتا معقولی بگیرد ولی در مسائل حساس هنوز نه. فرض کنید که ما بخواهیم صفحه اول روزنامه‌های ایران را به هوش مصنوعی بسپاریم.خط قرمزها و ظرایف پیچیده و مسائل دوپهلو به قدری وجود دارد که هوش مصنوعی نمی‌تواند به راحتی از آنها سر در بیاورد. مورد دیگر از محدودیت‌های مصنوعی در روزنامه‌نگاری، ترغیب مقامات و افراد به مصاحبه و دادن اطلاعات است. آن ترفند و لطایف‌الحیلی که روزنامه‌نگار به کار می‌گیرد تا به داده‌های حساس و نقل‌قول‌هایی برسد که بتواند براساس آن گزارشی بنویسد هنوز در اختیار هوش مصنوعی نیست.» به گفته ارکان‌زاده‌یزدی از زاویه قالب‌های روزنامه‌نگارانه؛ هوش مصنوعی در حوزه خبر و مقاله بهتر می‌تواند عمل کند تا قالب‌هایی همچون مصاحبه و گزارش‌های توصیفی و تحلیلی: «هوش مصنوعی در حوزه توصیف هم هنوز خیلی کار دارد و نمی‌تواند مثل روزنامه‌نگار که در میدان رویداد حاضر می‌شود، مسائل را ببیند و برای خواننده و شنونده یا حتی بیننده توصیف و منعکس کند.شاید بتوانیم بگوییم هوش مصنوعی می‌تواند دستیار روزنامه‌نگاران باشد، چنانکه همین حالا هم هست و دستیار دقیق و منظمی هم می‌تواند باشد. بسیاری از کارهایی که با جست‌وجو در اینترنت می‌شد پیدا کرد، حالا می‌توان از هوش مصنوعی پرسید. خیلی از نمودارها و دسته‌بندی اعداد و پردازش داده‌ها را می‌توان به هوش مصنوعی سپرد. اما باید مراقب باشیم که هوش مصنوعی برای ما مرجعی نشود که از آن نقل قول کنیم. برای روزنامه‌نگار اصلا خوب نیست که درباره موضوعات روز و رویدادهای جاری، برود از هوش مصنوعی سوال کرده و همان را برای خوانندگانش منعکس کند. بخش چشمگیری از فعالیت‌های روزنامه‌نگاری در دنیای حاضر که انواع رسانه‌های سنتی و جدید و رسانه‌های جریان اصلی و جایگزین در آن دایما در حال تولید و انتشار محتوا هستند، درستی‌سنجی و تعیین صحت و اعتبار اخبار و ادعاهایی است که مطرح می‌شود. روزنامه‌نگاران می‌توانند با دستیاری هوش مصنوعی در این درستی‌سنجی نقش بازی کنند، اما هنوز نباید صد درصد این کار را به هوش مصنوعی بسپارند.
برای مثال، اگر یکی از مقامات ادعاهایی را مطرح کرد، شایسته نیست روزنامه‌نگار همه اختیارش را بسپارد به هوش مصنوعی و فی‌المثل بنویسد رفتم از هوش مصنوعی پرسیدم که آیا فلان ادعای یک مقام مسوول درست است یا نه و هوش مصنوعی به من گفت که ادعای آن مقام یا آن مدیر درست نیست. هنوز ما نمی‌توانیم چنین وظیفه‌ای را به کلی به هوش مصنوعی واگذار کنیم.» او معتقد است که هوش مصنوعی در ایران هم می‌تواند به کار روزنامه‌نگاران بیاید، اما چون پایه‌های روزنامه‌نگاری در این کشور، به‌رغم گذشت دو قرن سابقه روزنامه‌نگاری، هنوز استحکام و قوام لازم را نیافته، هوش مصنوعی هم نمی‌تواند بر زیربناهای سست روزنامه‌نگاری ما بنایی درخور ایجاد کند. هوش مصنوعی می‌تواند دستیار خوبی باشد برای روزنامه‌نگاری ما که اخبار روزمره و تکراری را بنویسد یا در دسته‌بندی داده‌ها و سابقه اخبار به ما کمک کند. همین کار هم در رسانه‌ها ما خیلی کم دیده می‌شود و حتی از نظر فنی در این حوزه هم از رسانه‌های جهان عقب هستیم. هوش مصنوعی در اصلاح و تدوین صوت و تصویر و ویدیو هم می‌تواند کارآمد باشد. اما مشکل اینجاست که بسیاری از محتواهای تولید شده در نظام رسانه‌ای ایران تبلیغاتی و محصول کار روابط‌عمومی‌هاست. از سوی دیگر، فنون بهینه‌سازی سایت‌ها در موتورهای جست‌وجو (سئو) باعث شده است بسیاری از محتواهای بی‌ارزش و تکراری همه جا را اشغال کند. هوش مصنوعی هم در نهایت می‌تواند از همین محتواها یکسری داده را فراهم کند و وقتی تغذیه اطلاعاتی درستی نداشته باشد، طبیعتا محتوای ارزشمندی را هم به ما نخواهد داد. /اعتماد
