رتینول چیست؟
رتینول یکی از اعضای خانواده رتینوئیدهاست؛ گروهی از ترکیبات شیمیایی که از ویتامین A مشتق شده یا با آن مرتبط‌اند. ویتامین A ماده‌ای مغذی و حیاتی برای سلامت پوست، بینایی و عملکرد سیستم ایمنی بدن به شمار می‌رود.
تمام رتینوئیدها به این دلیل مؤثر هستند که آنزیم‌های موجود در پوست، آن‌ها را به شکل فعال‌شان، یعنی «اسید رتینوئیک» تبدیل می‌کنند.
محصولات حاوی رتینول که در قالب کرم یا سایر فرآورده‌های موضعی عرضه می‌شوند، بدون نیاز به نسخه پزشک قابل تهیه هستند. این محصولات معمولاً به عنوان ترکیبات «ضد پیری» معرفی می‌شوند، چرا که می‌توانند به کاهش خطوط ریز، چین‌وچروک، بهبود ناهمواری رنگ پوست (نظیر لکه‌های ناشی از آفتاب یا جای جوش) و باز شدن منافذ کمک کنند.
در مقابل، فرم‌های قوی‌تر رتینوئید که مستقیماً برای درمان آکنه طراحی شده‌اند، حاوی اسید رتینوئیک هستند و به همین دلیل تنها با نسخه پزشک در کشورهایی مانند ایالات متحده، اتحادیه اروپا، بریتانیا و استرالیا عرضه می‌شوند.
مطلب مشابه: کشف ماده‌ای که می‌تواند پوست را شفاف و نامرئی کند
رتینول چگونه در محصولات مراقبت از پوست عمل میکند؟
یکی از رایج‌ترین ادعاها درباره رتینول، اثر آن در کاهش نشانه‌های قابل مشاهده پیری است. اما این ترکیب دقیقاً چگونه عمل میکند؟
با افزایش سن، سد دفاعی پوست به‌تدریج ضعیف می‌شود و این موضوع آن را مستعد خشکی، آسیب‌پذیری و تحریک‌پذیری میکند. رتینول با تحریک تکثیر کراتینوسیت‌ها ـ سلول‌هایی که لایه بیرونی پوست را می‌سازند ـ به ترمیم این ضعف کمک میکند. این سلول‌ها نقش کلیدی در محافظت از پوست در برابر آسیب و کاهش تبخیر آب دارند.
علاوه بر آن، رتینول تولید کلاژن (پروتئینی که موجب سفتی و خاصیت ارتجاعی پوست می‌شود) و همچنین فعالیت فیبروبلاست‌ها (سلول‌های تولیدکننده کلاژن) را نیز افزایش می‌دهد. این ترکیب همچنین با تسریع چرخه نوسازی سلول‌های پوستی، به کاهش خطوط ریز، محو لکه‌های تیره و یکنواخت شدن رنگ پوست کمک میکند. با گذشت زمان، این فرآیندها می‌توانند ظاهر پوست را شفاف‌تر و سالم‌تر نشان دهند.
با این حال، اثرات رتینول تدریجی است و نباید انتظار تغییرات فوری داشت.
همچنین، ممکن است با اصطلاح «پاکسازی رتینول» مواجه شده باشید؛ به‌معنای بروز موقتی آکنه یا تحریکات پوستی در مراحل اولیه استفاده از این محصولات. برخی مطالعات، این پدیده را تأیید کرده‌اند، اما همچنان به تحقیقات بیشتری برای درک کامل آن نیاز است.
آیا استفاده از رتینول ایمن است؟
در غلظت‌های رایج موجود در محصولات مراقبت از پوست (بین ۰/۱ تا ۰/۳ درصد)، عوارض جانبی معمولاً خفیف و قابل مدیریت‌اند. بسیاری از افرادی که در ابتدا دچار خشکی، قرمزی یا پوسته‌ریزی می‌شوند، با گذشت زمان و ادامه مصرف، به ترکیب عادت می‌کنند؛ فرآیندی که اصطلاحاً «رتینیزاسیون» نامیده می‌شود.
با این حال، رتینول حساسیت پوست به نور خورشید را افزایش می‌دهد؛ پدیده‌ای که به آن «حساسیت نوری» گفته می‌شود. این موضوع می‌تواند منجر به آفتاب‌سوختگی، تحریکات پوستی یا افزایش خطر لک‌های تیره (هایپرپیگمنتاسیون) شود. از این رو، استفاده روزانه از کرم ضد آفتاب با طیف وسیع و SPF سی یا بالاتر، در کنار مصرف رتینول به‌شدت توصیه می‌شود.
مطلب مشابه: پیشگیری از سرطان پوست: ۵ گام ساده برای محافظت از خود
چه افرادی نباید از رتینول استفاده کنند؟
در اغلب موارد، کودکان و نوجوانان نیازی به مصرف رتینول ندارند، مگر در شرایط خاص پزشکی و با تجویز پزشک.
افرادی که پوست حساسی دارند یا به بیماری‌هایی مانند اگزما (خشکی و التهاب مزمن پوست) یا روزاسه (قرمزی و حساسیت مداوم پوست صورت) مبتلا هستند، ممکن است رتینول را بسیار تحریک‌کننده بیابند. همچنین استفاده هم‌زمان از رتینول با ترکیبات لایه‌بردار دیگر، مانند اسیدهای آلفاهیدروکسی، می‌تواند خطر تحریک بیش از حد پوست را افزایش دهد.
نکته‌ای بسیار مهم اینکه فرم فعال رتینول (اسید رتینوئیک) خاصیت تراتوژن دارد؛ یعنی می‌تواند موجب بروز نقص‌های مادرزادی شود. بنابراین، حتی محصولات بدون نسخه حاوی رتینول نیز برای زنان باردار یا شیرده توصیه نمی‌شود.
انتخاب و نگهداری صحیح محصولات حاوی رتینول
از آنجا که رتینول در دسته مواد آرایشی طبقه‌بندی می‌شود، تولیدکنندگان الزامی به درج درصد دقیق آن در برچسب محصول ندارند. انتظار می‌رود اتحادیه اروپا به‌زودی مقرراتی را تصویب کند که غلظت رتینول در محصولات آرایشی صورت را به ۰/۳ درصد محدود میکند؛ اقدامی که در راستای محافظت از گروه‌های آسیب‌پذیر، به‌ویژه زنان باردار، صورت می‌گیرد.
از این رو، توصیه می‌شود مصرف‌کنندگان، محصولاتی را انتخاب کنند که غلظت رتینول در بازه‌ای شفاف، بین ۰/۱ تا ۰/۳ درصد، در آن‌ها ذکر شده باشد.
لازم به ذکر است رتینول ترکیبی ناپایدار است و در تماس با نور، گرما یا هوا به‌راحتی تجزیه می‌شود. بنابراین، انتخاب محصولی با بسته‌بندی تیره، دربسته و مقاوم در برابر نور، می‌تواند به حفظ اثربخشی آن کمک کند.
بهترین شیوه برای شروع مصرف رتینول چیست؟
کلید موفقیت در استفاده از رتینول، شروع تدریجی و محتاطانه است. توصیه می‌شود مصرف را با مقدار کمی از محصول (به اندازه یک نخود فرنگی)، با غلظت پایین (۰/۱ درصد)، یک یا دو بار در هفته آغاز کنید. بهترین زمان مصرف شب‌هاست، چرا که در این زمان، پوست کمتر در معرض اشعه فرابنفش قرار دارد. در صورت پذیرش پوست، می‌توان به‌تدریج غلظت و تعداد دفعات استفاده را افزایش داد (تا سقف ۰/۳ درصد).
استفاده از یک مرطوب‌کننده ملایم پس از مصرف رتینول، می‌تواند خشکی یا سوزش را کاهش دهد. همچنین استفاده روزانه از کرم ضد آفتاب هنگام مصرف رتینول ضروری است.
چنانچه علائمی مانند قرمزی، تحریک یا پوسته‌ریزی شدید و مداوم را تجربه کردید، توصیه می‌شود مصرف را متوقف کرده و با پزشک یا متخصص پوست مشورت نمایید.
