به‌گزارش خبرگزاری تسنیم، شهر مکه حرم است و شریف است و بامنزلت؛ اما این منزلت را از کعبه وام گرفته است؛ از خانه خدا و مسجدالحرامش؛ همان خانه‌ای که قبله یگانه مسلمانان جهان است و هر مسلمان در صورت توانایی مالی لازم است حداقل یکبار در طول عمر خود دور آن بگردد و قربان صدقه‌اش برود؛ قربان صدقه خانه و صاحب خانه …
اما چقدر درباره این خانه عزیز می‌دانیم؟ چقدر آن را می‌شناسیم؟ از مشخصات ظاهری و فیزیکی آن چه می‌دانیم؟ … شاید بگویید این معلومات به چه کار یک زائر می‌آید؟ اما باید دانست که برای انجام اعمال و مناسک حج دانستن اطلاعات دقیق از مکه و اماکن مختلف آن به ویژه کعبه ضروری است.
خانه کعبه بنایی در میان مسجد الحرام و مقدس‌ترین مکان برای مسلمانان است و در علت نامگذاری آن به «کعبه» دو وجه ذکر شده است:
ـ چون کعبه دارای ارتفاع و بلندی از سطح زمین است، همچنانکه کعبه در لغت نیز به معنای ارتفاع آمده است.
ـ زیرا خانه خدا به شکل مربّع است و عرب این اسم را به هر خانه‌ای که چهارگوش باشد اطلاق می‌کند، ولیکن با کثرت استعمال برای خانه خدا به کار می‌رود.
همچنین مراد از تعبیر «بیت الحرام» در آیه شریفه «جَعَلَ اللَّهُ الْکعْبَهَ الْبَیْتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاسِ…» (سوره مائده، ۹۷)، همان کعبه معظمه است و خداوند را در روى زمین، خانه‌اى به حرمت آن نیست. مرحوم علامه طباطبایى ذیل آیه فوق مى‌فرماید: ذکر «بیت الحرام» پس از «کعبه» به خاطر احترام ویژه‌اى است که این خانه از آن برخوردار است.
نام‌های دیگر کعبه
بیت‌العتیق (خانه کهن یا آزاد شده)، بیت الحرام (خانه دارای حرمت)، بیت المعمور (خانه آباد) و بیت المحرم (خانه حرمت داده یا دارای تحریم) از نام‌های دیگر کعبه هستند که در قرآن به آن اشاره شده است. کعبه ارتباط مستقیم به ارکان اسلام دارد، مخصوصاً فریضه حج که زیارت و طواف کعبه از مبانی حج است. همچنین در برپایی نماز نیز کعبه قبله گاه مسلمانان است.
بنیان‌های کعبه
عمده اطلاعات ما در مورد کعبه منابع نویسندگان اسلامی است. فارغ از روایات و منابع اسلامی، گزارش و سند تاریخی چندانی مربوط به پیش از اسلام در مورد این بنا در دست نیست. بنا بر گفتار تاریخ‌نگار اسلامی، آزرقی، ساختمان کعبه ۱۰ بار بنیان شده است که عبارتند از: بنیان الملائکه، بنیان آدم، بنیان شیث، بنیان ابراهیم و پسرش اسماعیل، بنیان العمالقه، بنیان جرهم، بنیان مضر، بنیان قریش، بنیان عبدالله ابن زبیر و بنیان حجاج ابن یوسف الثقفی.
ارکان کعبه
به هر یک از چهار گوشه کعبه، رکن گویند و کعبه بر چهار رکن بنا شده است.
رکن حجر الاسود: سنگ سیاه آسمانی است. به اعتقاد برخی از مسلمانان هنگام بنای کعبه توسط آدم، این سنگ را فرشتگان از بهشت آوردند و آدم آن را در گوشه‌ای از خانه نصب کرد. پس از بازسازی کعبه توسط قریش، این سنگ به دست محمد (ص) پیش از درِ کعبه در رکن حجرالاسود نصب و محل شروع طواف حجاج شد.
رکن عراقی: یا رکن شمالی یکی از زوایای کعبه است که تقریباً به سمت شمال عربستان، یعنی کشور عراق واقع شده و طواف‌کننده پس از آن به حِجر اسماعیل می‌رسد. درِ خانه کعبه بین این رکن و رکن حَجَرالاَسوَد قرار دارد.
رکن شامی: یا رکن غربی از زوایای کعبه که به سمت مغرب واقع شده و طواف‌کننده پس از حِجر اسماعیل به آن می‌رسد. این رکن، به رکن شامی نیز شناخته می‌شود.
رکن یمانی: قبل از رکن حجرالاسود قرار دارد. در اعتقاد مسلمانان به ویژه شیعیان، محلی است که به اذن خدا شکافته شد تا فاطمه بنت اسد از آن داخل کعبه شود و حضرت علی (ع) داخل کعبه متولد شود. هرگاه واژه رکن بدون پسوند به کار رود، مقصود از آن رکنی است که حجرالاسود در آن است.
مسیر طواف کعبه
مسیر طواف، از رکن حجرالاسود آغاز شده، سپس به رکن عراقی می‌رسد و پس از آن به رکن شامی و سپس به رکن یمانی و آن گاه باز به رکن حجرالاسود می‌رسد و همین‌جا یک شوط پایان می‌یابد.
سنگ بنای کعبه
بنای کعبه از سنگ‌های سیاه و سختی ساخته شده که با کنار زدن پرده از روی آن، آشکار است. این سنگ‌ها از کوه‌های مکه به ویژه جبل الکعبه در محله شُبَیکه مکه و جبل مزدلفه گرفته شده است. سنگ‌ها اندازه‌های گوناگون دارند، به گونه‌ای که بزرگ‌ترین آنان با طول و عرض و بلندی ۱۹۰، ۵۰ و ۲۸ سانتی‌متر و کوچک‌ترین آنان با طول و عرض ۵۰ و ۴۰ سانتی‌متر است. پایه‌های آن از سرب مذاب ساخته شده و به این ترتیب بنایی نسبتاً استوار است.
درِ کعبه
پیش از بنای قریش، کعبه دو در داشته است: یکی در ناحیه شرقی (محل درِ کنونی) و دیگری در ِناحیه غربی که از یکی وارد و از دیگری خارج می‌شدند؛ اما قریش تنها در ناحیه شرقی آن دری نصب کرد. بعدها عبدالله ابن زبیر درِ دیگر را گشود که به وسیله حجاج بن یوسف بسته شد و اکنون همان یک در باقی مانده است. این در تا به حال چندین بار عوض شده است. سقف کعبه، دو سقفی است که با سه‌پایه چوبی که در میانه آن در یک ردیف قرار گرفته است نگهداری می‌شود. اطراف آن سنگ‌های مرمر نصب شده و در کنار آن پلکانی قرار دارد که برای رسیدن به سقف بالایی تعبیه شده‌است. در حال حاضر درِ ورودی کعبه در ارتفاع ۲ متر بالاتر از سطح زمین و در دیواره شمال شرقی کعبه قرار دارد.
حجرالاسود
این سنگ در یک قاب ۳۰ سانتیمتری از جنس نقره و در رکن اسود کعبه در ارتفاع ۱٫۵ متری از سطح زمین قرار دارد. این سنگ مقدس، پیش از اسلام و پس از آن همواره مورد توجه بوده است و در شمار عناصر اصلی کعبه است. به لحاظ همین تقدس، حضرت محمد (ص) آن را نگاه داشت و دیگر سنگ‌هایی را که به شکل بت ساخته شده بودند دور ریخت. حجرالاسود در جریان تخریب کعبه، که ۵ سال پیش از بعثت صورت گرفت، در فاصله‌ای دور از مسجد واقع شد. در زمان نصب آن به جای خود، قریش به درگیری پرداختند، اما با درایت پیامبر (ص)، همه قریش در فضیلت آن سهیم شدند و عاقبت به دست خود ایشان نصب شد. به مرور زمان و در اثر تحولات، از حجم نخستین این سنگ کاسته و حتی به چند پاره تقسیم شد که آخرین بار قسمت‌های آن را به هم وصل کردند و آن را در محفظه‌ای نقره‌ای قرار دادند.
ملتزم
قسمتی از دیوار و پایین دیوار کعبه را که در یک سوی آن حجرالاسود و در سوی دیگرش درِ کعبه قرار دارد، «ملتزم» می‌نامند. این محل را از آن روی ملتزم می‌نامند که مردم در آن قسمت می‌ایستند و به دیوار ملتزم شده، نزدیک شده و دعا می‌خوانند. در روایتی آمده است که پیامبر اکرم (ص) صورت و دست‌های خود را روی این قسمت از دیوار قرار می‌داد. همچنین، از ایشان نقل شده است که گفت: ملتزم، محلی است که دعا در آن‌جا پذیرفته می‌شود.
مستجار
محلی در پشت درِ کعبه، کمی مانده به رکن یمانی، مقابل ملتزم و در سوی دیگر کعبه، دیوار کنار رکن یمانی را «مستجار» می‌نامند. «جار» به معنای همسایه و مستجار به معنای پناه بردن به همجوار و به صورت کلی‌تر «پناه بردن» است. این مکان نیز در اعتقاد مسلمانان از مکان‌های پذیرفته شدن دعاست. زمانی که خانه کعبه دو در داشت، درِ دیگر آن در کنار مستجار بود که بسته شد.
شاذروان
شاذروان همان برآمدگی‌هایی است که در اطراف کعبه قرار دارد و آن بخشی از کعبه است که توسط قریش از ساختمان کعبه کاسته شد و اکنون همانند پوششی اطراف خانه را در برگرفته است. زمانی که در بازسازی‌های کعبه، ابعاد خانه قدری کوچک‌تر از بنای ابراهیمی آن شد، برای حفظ ابعاد اصلی، فضای عقب‌نشینی شده را با ساخت سکویی کم‌ارتفاع علامت‌گذاری کردند که «شاذَروان» نامیده شد و چون ملاک در طواف، حدّ اصلی کعبه است، فقها برای حصول شرط خروج طواف‌گزار از کعبه، طواف بر روی شاذروان را صحیح نمی‌دانند.
حطیم
دیواری است نیم دایره به ارتفاع ۹۰سانتی‌متر و عرض ۱٫۵ متر که به دیوار قسمت شمال غربی کعبه وصل نیست. جنس حطیم سنگ مرمر سفید است. برخی نیز مساحت میان حجرالاسود و زمزم و مقام ابراهیم و قسمتی از حجر اسماعیل را حطیم می‌گویند. از مکان‌های محترم در مسجدالحرام است و مردم در این قسمت برای دعا جمع می‌شوند.
حجر اسماعیل
حجر اسماعیل، فضایی است میان کعبه و حطیم که از رکن عراقی تا رکن شامی را شامل می‌شود. حجر اسماعیل به عقیده اسلام، یادگار زمان حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل و مدت زمانی پس از بنای کعبه است و قدمت و پیشینه آن به زمان بنای کعبه به دست ابراهیم می‌رسد.
ناودان رحمت
ناودان رحمت به عربی: میزاب الرحمه یا «ناودان طلا»، ناودانی از طلاست که بر بام کعبه نصب شده و به سمت حجر اسماعیل است. هرگاه باران بر بام کعبه ببارد، آب از ناودان در این فضای حجر اسماعیل می‌ریزد. به اعتقاد مسلمانان، اینجا مدفن اسماعیل و مادرش هاجر و بسیاری از پیامبران است. در روایت آمده است که دعا در زیر ناودان کعبه پذیرفته است.
مقام ابراهیم
به محل ایستادن حضرت ابراهیم (ع) مقام ابراهیم می‌گویند و سنگی است به طول و عرض ۴۰ سانتی‌متر و بلندی تقریبی ۵۰ سانتی‌متر که جای پای ابراهیم روی آن است و مقابل درِ کعبه قرار دارد. رنگ آن میان زرد و قرمز متمایل به سفید است. طبق اعتقادات مسلمانان این مکان مربوط به زمانی است که حضرت ابراهیم دیوارهای کعبه را بالا می‌برد؛ آن گاه که دیوار بالا رفت، به اندازه‌ای که دست به آن نمی‌رسید، سنگی آوردند و ابراهیم روی آن ایستاد و سنگ‌ها را از دست حضرت اسماعیل گرفت و دیوار کعبه را بالا برد. روی این سنگ، اثر پای حضرت ابراهیم مشخص است اما اثری از انگشتان او نیست. از یک زمان به بعد این سنگ با طلا پوشانده شد و در محفظه‌ای قرار گرفت تا آسیب نبیند. حج گزاران پس از طواف واجب، باید در پشت مقام ابراهیم، ۲ رکعت نماز طواف به جای آورند. نماز طواف نساء نیز پشت مقام ابراهیم خوانده می‌شود.
پرده کعبه
بر روی کعبه پوششی سیاه رنگ وجود دارد که به آن «پرده کعبه» یا «جامه کعبه» گویند. نخستین کسی که خانه کعبه را پرده پوشانید تُبع حمیری پادشاه یمن بود. چون مهدی عباسی به خلافت رسید خادمان کعبه از انبوهی پرده‌ها روی کعبه شکایت کردند و گفتند بیم آن می‌رود که خانه صدمه ببیند. مهدی عباسی خلیفه مسلمین دستور داد پرده‌ها را بردارند و فقط یک پرده بر آن بگذارند و سالی یک بار آن را عوض کنند. این سنت تا به امروز ادامه دارد؛ و بر آن آیه‌هایی از قرآن قلاب دوزی شده‌است.
انتهای پیام/
