آلودگی هوا به تهدیدی خاموش در بسیاری از شهر‌های جهان تبدیل شده است. خیابان‌های پرترافیک که به نظر می‌رسد مرکز فعالیت‌های روزمره هستند، به تدریج به نقاط پرخطری برای سلامت عمومی تبدیل شده‌اند.
به گزارش خبرگزاری آنا، آلودگی هوا یکی از تهدیدات زیست‌محیطی برای سلامت انسان است که با مشکلاتی همچون بیماری‌های تنفسی، قلبی-عروقی و کاهش عملکرد شناختی شناخته می‌شود. حضور در خیابان‌ها و مکان‌های پرترافیک که میزان آلاینده‌ها مانند ذرات معلق (PM۲.۵) و گاز‌های سمی نظیر دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) در آنها بالا است، می‌تواند خطرات جدی برای سلامت در پی داشته باشد.
برای کاهش اثرات این آلودگی، دوری از این مکان‌ها، استفاده از ماسک‌های استاندارد و اقامت در خانه و یا خروج از شهر برای پیشگیری از بیماری‌های مزمن سودمند است. آثار آلودگی هوا در حوزه سلامت عمومی است فراتر از دستگاه تنفسی و قلبی-عروقی است. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که آلودگی هوا، به‌ویژه ذرات معلق (Particulate Matter) و گاز‌های سمی مانند دی‌اکسید نیتروژن (NO₂)، می‌تواند اثرات مخربی بر عملکرد مغز داشته باشد.
ذرات معلق و عملکرد مغز
ذرات معلق هوا شامل ذرات جامد و مایع، به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که شامل) PM۱۰ ذرات کمتر از ۱۰ میکرون) و PM۲.۵ (با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون) است. این ذرات از طریق سیستم تنفسی وارد جریان خون می‌شوند و توانایی عبور از سد خونی-مغزی را دارند.
مطالعه منتشر شده در The Lancet Neurology نشان می‌دهد که مواجهه طولانی‌مدت با PM۲.۵ باعث افزایش التهاب عصبی (Neuroinflammation) و کاهش عملکرد شناختی شده است (Calderón-Garcidueñas et al. , ۲۰۱۶).. تحقیق دیگری در Environmental Health Perspectives نیز نشان داده که آلودگی هوا خطر ابتلا به آلزایمر و سایر بیماری‌های نورودژنراتیو را در افراد مسن افزایش می‌دهد (Block & Calderón-Garcidueñas, ۲۰۰۹). این ذرات همچنین در کودکان اثرات منفی شدیدی بر یادگیری و رفتار‌های اجتماعی نشان داده‌اند.
آلودگی هوا تأثیرات مخربی بر عملکرد شناختی انسان دارد و از طریق مکانیسم‌هایی مانند التهاب سیستمیک، استرس اکسیداتیو و اختلال در سد خونی-مغزی این آثار سؤ را به دنبال دارد. برای کاهش این اثرات، اقدامات پیشگیرانه مانند کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی، بهبود کیفیت هوا و افزایش آگاهی عمومی ضروری است.
دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) و اثرات شناختی
دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) که عمدتاً از احتراق سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود، یکی از آلاینده‌های اصلی هوا است. این گاز از طریق جریان خون به مغز نفوذ کرده و باعث استرس اکسیداتیو (Oxidative Stress) و التهاب سیستمیک می‌شود.
در این رابطه مطالعه‌ای در Nature Aging نشان می‌دهد که افزایش غلظت NO₂ با کاهش توانایی‌های شناختی در سالمندان مرتبط است (Chen et al. , ۲۰۲۱). همچنین، پژوهشی در Journal of Pediatrics نشان داد که قرار گرفتن در معرض NO₂ در کودکان می‌تواند با کاهش عملکرد‌های اجرایی و مشکلات رفتاری مرتبط باشد (Freire et al. , ۲۰۲۰).
مکانیسم‌های تأثیر آلودگی هوا بر مغز
به طور کلی آلاینده‌ها باعث افزایش التهاب در بدن می‌شوند که این التهاب به مغز منتقل شده و عملکرد آن را مختل می‌کند (Peters et al. , ۲۰۱۹) .. گاز‌ها و ذرات معلق تولید رادیکال‌های آزاد می‌کنند که به آسیب سلول‌های عصبی منجر می‌شود (Power et al. , ۲۰۱۸) .. ذرات معلق و NO₂ همچنین به سد خونی-مغزی آسیب رسانده و اجازه نفوذ مواد سمی به مغز را می‌دهند (Campbell et al. , ۲۰۲۰).
سیستم عصبی در حال رشد کودکان حساسیت بیشتری به آلودگی هوا دارد. تحقیقاتی در Environmental Research نشان داده که آلودگی هوا با کاهش حافظه کاری و توانایی‌های یادگیری در کودکان مرتبط است (Sunyer et al. , ۲۰۱۵).
مطالعات انجام شده در JAMA Neurology نیز نشان داده که مواجهه طولانی‌مدت با PM۲.۵ و NO₂ باعث کاهش حافظه و اختلال در تمرکز در بزرگسالان می‌شود (Cacciottolo et al. , ۲۰۱۷).
پیشنهادات و راهکار‌ها
۱. کاهش مواجهه:
استفاده از ماسک‌های استاندارد و دستگاه‌های تصفیه هوا در محیط‌های داخلی می‌تواند خطر مواجهه با آلاینده‌ها را کاهش دهد.
۲. افزایش فضای سبز شهری:
تحقیقات نشان داده‌اند که فضای سبز می‌تواند به کاهش غلظت آلاینده‌ها و بهبود کیفیت هوا کمک کند (Nowak et al. , ۲۰۱۸).
۳. پایش کیفیت هوا:
استفاده از فناوری‌های هوشمند برای پایش کیفیت هوا و ارائه اطلاعات به شهروندان می‌تواند به کاهش مواجهه کمک کند.
۴. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر:
کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی می‌تواند منبع اصلی آلودگی هوا را از بین ببرد.
آلودگی هوا تأثیرات مخربی بر عملکرد شناختی انسان دارد و از طریق مکانیسم‌هایی مانند التهاب سیستمیک، استرس اکسیداتیو و اختلال در سد خونی-مغزی این آثار سؤ را به دنبال دارد. برای کاهش این اثرات، اقدامات پیشگیرانه مانند کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی، بهبود کیفیت هوا و افزایش آگاهی عمومی ضروری است.
