به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، قدرت اقتصادی یکی از مهم‌ترین مولفههای قدرت در جهان کنونی است؛ تا جایی که برخی صاحب نظران، اهمیت این مولفه را در کنار قدرت نظامی و مکمل آن قرار دادهاند. یکی از مهم‌ترین عواملی که سبب میشود کشوری در عرصه اقتصاد قدرتمند شود و در نظام بینالملل به عنوان یک بازیگر تاثیرگذار، نقش آفرینی کند؛ میزان و چگونگی حضور در عرصه تجارت خارجی است. برای مثال میتوان به کشور‌هایی نظیر چین، هند و برزیل اشاره کرد که در سالیان اخیر به سبب قدرت گرفتن در عرصه تجارت خارجی، بیشتر از گذشته در سیاست بینالملل تاثیرگذار شده‌اند. در این میان جمهوری اسلامی ایران نیز در سالیان اخیر و با توجه به تحریمهای آمریکا، به دنبال راههایی برای افزایش مبادلات تجاری با کشور‌های خارجی با اولویت همسایههای خود است. در بین همسایههای ایران، عراق به چند دلیل از اهمیت بیشتری برخوردار است: اولا عراق با ۱۴۵۸ کیلومتر، بیشترین میزان مرز مشترک با ایران را دارد. ثانیا اشتراکات مذهبی مردم دو کشور و وجود اعتاب مقدسه در عراق و ایران سبب شده شهروندان ایرانی و عراقی سالانه به کشور‌های یکدیگر سفر‌های متعدد داشته باشند؛ به نحوی که سالانه چندین میلیون گردشگر میان دو کشور تردد میکنند و به همین جهت بخش قابل توجهی از مردم عراق، ذهنیت خوبی نسبت به ایران و کالای ایرانی دارند. ثالثا از آنجا که اقتصاد عراق عمدتا وابسته به درآمد‌های نفتی و در اکثر حوزهها مصرف کننده محسوب میشود؛ فرصت استثنایی برای تولید کننده ایرانی ایجاد شده تا سهم خود را از این بازار، بیشتر کند.
از سوی دیگر، بررسیهای آماری نشان میدهد تقریبا همه صادرات ایران به عراق از طریق گذرگاههای زمینی صورت میگیرد. در این بین گذرگاه شلمچه یکی از مهم‌ترین گذرگاههای تجاری و مسافری میان دو کشور محسوب میشود. به طور‌ی که مطابق آمار سازمان گمرک در ۸ ماهه نخست سال ۱۴۰۳ حدود ۵/۱ میلیارد دلار کالا از این پایانه به عراق صادر شده است. همچنین پایانه مرزی شلمچه مزیتهایی نسبت به سایر گذرگاههای تجاری دارد که میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- همجواری پایانه مرزی شلمچه با استان راهبردی بصره: استان همجوار با پایانه مرزی شلمچه، دروازه طلایی تجارت عراق، یعنی استان بصره است. بصره با جمعیت بیش از سه میلیون نفر، سومین استان پرجمعیت عراق محسوب میشود. همچنین این استان، با توجه به قرارگیری بنادر عراق از جمله بندر فاو، ذخایر نفتی سرشار و جمعیت جوان آماده به کار، به عنوان شاهرگ و پایتخت اقتصادی عراق میشود. این موضوع ظرفیت درخور توجهی برای صادرات محصولات از طریق پایانه شلمچه به عراق را فراهم میکند.
۲- نیاز عراق به ساخت مسکن و نزدیکی شلمچه به کارخانههای بزرگ تولید مصالح ساختمانی: طبق اعلام سخنگوی وزارت عمران و مسکن عراق، این کشور با بحران کمبود مسکن مواجه است و دولت مستقر، امیدوار است با اقداماتی نظیر ساخت چند شهر جدید، جهش بزرگی در زمینه ساخت مسکن ایجاد شود. همچنین از سال ۲۰۲۲ دولت عراق، بودجه ویژهای برای توسعه و گسترش ساخت و ساز مسکن در استان بصره باتوجه به نیاز این استان درنظر گرفته است. از همین رو و با توجه به نیاز بالای عراق، ظرفیت بسیار گستردهای پیش روی فعالان این حوزه در ایران وجود دارد. طبق آمار گمرک در ۸ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳ صادرات محصولات صنعتی و ساختمانی از پایانه شلمچه به عراق به حدود ۲۳۰ میلیون دلار میرسد، که شامل فلزات ازجمله فولاد، آهن و مصالحی مانند سیمان، سنگ، گچ، کاشی و … بوده است. باتوجه به ظرفیت کارخانههای اطراف شلمچه، مانند کارخانه فولاد خوزستان و کارخانه فولاد اکسین اهواز (سومین و چهارمین تولیدکننده فولاد کشور)، کارخانه سیمان فارس و خوزستان (سومین تولیدکننده سیمان کشور) و حدود ۵۰ کارخانه تولید گچ در استانهای همجوار پایانه شلمچه، این پایانه میتواند نزدیکترین و بهترین مسیر برای حمل و نقل کالا‌های صنعتی-ساختمانی به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های صادراتی به عراق خصوصا بصره باشد.
۳-نزدیکی به دو قطب کشاورزی ایران: اولا پایانه شلمچه از نظر مکانی به استانهای فارس و خوزستان که دو قطب کشاورزی ایران هستند از دو پایانه دیگر نزدیکتر است. این امر میتواند هزینههای حملونقل را برای صادرکنندگان این دو استان کاهش دهد. در آمار سال ۱۴۰۳ گمرک هم مشاهده میشود که ارزش محصولات کشاورزی صادرشده از پایانه شلمچه، به حدود ۹۰ میلیون دلار میرسد؛ این در حالی است که مقدار فعلی با توجه به ظرفیت کشاورزی مناطق همجوار شلمچه و خواست تاجران عراقی، قابلیت رشد بسیاری دارد.
با اینحال پایانه شلمچه مشکلات متعددی دارد که مانع تحقق اهداف تجاری ازطریق این پایانه میشود. از جمله این مشکلات میتوان به کندی بازرسی به دلیل نبود دستگاه ایکسری، نبود شعبه ارزی، مشکلات امنیتی موجود در پایانه، و عدم تکمیل پروژه ریلی شلمچه-بصره با گذشت دو دهه اشاره کرد. از این رو ضرورت دارد برای افزایش تعاملات تجاری میان دو کشور و گسترش رونق اقتصادی مناطق جنوبی کشور، سازمانها و نهاد‌های مرتبط بهویژه سازمان منطقه آزاد اروند مشکلات فوق را پیگیری و حل نمایند.
